گورهای خالدنبی

گورهای خالدنبی، پدیده ای شگفت انگیز در شمال شرق ایران، مجموعه ای از سنگ مزارهای باستانی با اشکال منحصربه فرد هستند که بر فراز تپه های ماهوری ترکمن صحرا آرمیده اند و هر بیننده ای را به تأمل در رمز و رازهای تاریخ و باورهای کهن فرامی خوانند. این گورستان، تنها یک سایت باستان شناسی نیست، بلکه مکانی سرشار از داستان ها و افسانه های سینه به سینه است. در دل این چشم اندازهای وسیع و دلفریب استان گلستان، جایی که تپه های سبز به آرامی در هم می پیچند و افق بی کران پذیرای آسمان آبی است، گورستانی به نام خالدنبی پنهان شده است. مکانی که گویی از اعماق قرون سر برآورده و هر قطعه سنگ آن، حکایتی ناگفته از گذشته های دور را زمزمه می کند. این سرزمین نه تنها گنجینه ای از تاریخ و باستان شناسی است، بلکه روایتگر باورها و اسطوره هایی است که نسل ها سینه به سینه گشته اند و به این مکان، هویتی عمیق و مرموز بخشیده اند.

درک گورهای خالدنبی: سفری به عمق رمز و راز

سفری به گورهای خالدنبی، نه تنها بازدید از یک مکان تاریخی، بلکه تجربه ای است از رویارویی با ناشناخته ها و قدم گذاشتن در مسیر باورهایی که ریشه در اعماق فرهنگ ترکمن دارند. این مجموعه، با زیارتگاه ها و گورستان اسرارآمیزش، داستانی را روایت می کند که مرزهای زمان و واقعیت را در هم می شکند و حس عمیقی از شگفتی را در دل هر گردشگر می کارد.

خالد نبی کیست؟ پیامبری از دل تاریخ و باورها

در قلب فرهنگ و باورهای مردم ترکمن صحرا، نام حالت نبی یا همان خالد بن سنان عبسی، با احترامی عمیق گره خورده است. او یکی از پیامبران عرب است که در دوره ای خاص، میان نبوت حضرت عیسی (ع) و بعثت حضرت محمد (ص)، می زیسته و در سده ششم میلادی، در حدود سال ۵۳۰ میلادی، در سرزمین یمن به پیامبری مبعوث شده است. این پیامبر الهی، مردم زمان خود را به شریعت حضرت اسماعیل دعوت می کرده است. در آن زمان، ایران تحت فرمانروایی خسرو انوشیروان بود و آیین زرتشت، مذهب غالب در این سرزمین به شمار می رفت.

جایگاه خالدنبی در میان ترکمن ها فراتر از یک شخصیت تاریخی است؛ او نمادی از ایمان، مقاومت و امید به شمار می رود. افسانه ها و روایات شفاهی، کرامات و معجزات بسیاری را به ایشان نسبت می دهند. از جمله این داستان ها، حکایت آتش سوزی بزرگی است که در زمان ایشان رخ داده و خالدنبی با دعای خود آن را فرو نشانده است. همچنین، دعای باران ایشان در زمان خشکسالی، به بارندگی و رونق زندگی کمک کرده و ایمان مردم را به این پیامبر الهی عمیق تر کرده است. این روایات، خالدنبی را به شخصیتی زنده در اذهان مردم تبدیل کرده اند که حضور معنوی اش هنوز هم در کوهستان گوگجه داغ و در میان مردم احساس می شود.

گورهای خالدنبی: شاهدی سنگی بر هزاران سال رمز و راز

پس از گذر از زیارتگاه ها و قدم نهادن بر فراز تپه های ماهوری، منظره ای حیرت انگیز چشمان هر بیننده ای را تسخیر می کند: گورستانی وسیع با بیش از ششصد سنگ قبر استوانه ای شکل، که گویی از دل زمین سر برآورده و هر یک، سکوت هزاران ساله را فریاد می زنند. این سنگ مزارهای یکپارچه، با ارتفاعات متغیر از یک تا چهار متر، در دامنه های تپه ها و به صورت پراکنده، چشم اندازی بی نظیر و کمی وهم آلود ایجاد کرده اند.

توصیف ظاهری این سنگ ها به تنهایی می تواند ساعت ها ذهن را به خود مشغول کند. برخی استوانه ای و مخروطی شکل هستند، گویی نمادی از قامت ایستاده انسان. برخی دیگر تخت و افقی، یادآور آرامش ابدی. اما آنچه این گورستان را از دیگر مکان ها متمایز می کند، تفسیرهای چالش برانگیزی است که درباره شکل و شمایل این سنگ ها وجود دارد. یکی از پربحث ترین نظریه ها، نمادگرایی جنسی است که این سنگ ها را به اشکال آلت مردانه و سینه زنانه تشبیه می کند. این نظریه، با وجود جذابیت و بحث برانگیزی، تنها یکی از گمانه زنی هاست و همواره مورد اختلاف نظر پژوهشگران بوده است. با این حال، این تفسیر باعث شهرت فراوان و جذب گردشگران بسیاری به این مکان شده است.

در مقابل، نظریه های دیگری نیز مطرح شده اند که تلاش می کنند معنایی منطقی تر و فرهنگی تر به این اشکال سنگی ببخشند. یکی از این نظریه ها، سنگ مزارهای استوانه ای را نمادی از کلاه خود و شال کمری مردان مبارز یا پهلوانان می داند که جایگاه و مقام اجتماعی متوفی را نشان می دهد. در این تعبیر، بلندی سنگ مزار به جایگاه فرد در جامعه اشاره دارد. همچنین، سنگ مزارهای تخت و افقی تر، که عمدتاً رو به شمال قرار گرفته اند، به عنوان گورهای زنان تفسیر می شوند و برخی آن ها را به نماد سینه یا سینه بند زنانه تشبیه کرده اند.

نظریه دیگری نیز سنگ های استوانه ای را به شاخ قوچ تشبیه می کند. قوچ، در فرهنگ ترکمن و بسیاری از اقوام آسیای میانه، نمادی از قدرت، برکت، باروری و روح نیاکان است. این نماد در بسیاری از آثار هنری و بافته های ترکمن دیده می شود و حضور آن در سنگ مزارها، می تواند به معنای احترام به روح قدرتمند متوفی و آرزوی برکت برای نسل های آینده باشد. جنس این سنگ ها، از سنگ های یکپارچه تراشیده شده است که نشان از مهارت و دقت هنرمندان آن زمان دارد. با این حال، با وجود تمام این گمانه زنی ها، هنوز به قطعیت علمی درباره معنای دقیق این اشکال و زمان ساخت آن ها دست نیافته ایم و این خود بر معمای گورهای خالدنبی می افزاید. نیاز مبرم به کاوش های باستان شناسی روشمند و جامع، برای پرده برداری از این رازهای کهن، بیش از پیش احساس می شود.

قدمت و پیشینه پژوهشی: کشف رازهای دیرین

قدمت گورهای خالدنبی، یکی از بزرگترین معماهای این سایت باستانی است که پژوهشگران را در یافتن پاسخی قطعی به چالش کشیده است. با وجود شواهد و گمانه زنی های متعدد، تعیین تاریخ دقیق این مجموعه سنگی، همچنان در هاله ای از ابهام باقی مانده است.

معمای قدمت: از پارینه سنگی تا قاجار و سلجوقی؟

تئوری های مختلفی در مورد قدمت گورستان خالدنبی مطرح شده است. برخی از منابع به اشتباه یا بر اساس گمانه زنی های اولیه، قدمت این گورستان را به عصر پارینه سنگی نسبت می دهند که به نظر می رسد این نظریه فاقد شواهد کافی باستان شناسی باشد. در مقابل، شواهد دیگری نیز وجود دارد که به دوره های تاریخی متأخرتر اشاره می کنند. برای مثال، سنگ مزارهای افقی در این گورستان، شباهت هایی به سنگ مزارهای دوره سلجوقی (قرون ۶ تا ۸ هجری قمری) دارند که نشان از قدمت اسلامی این بخش از گورستان می دهد.

همچنین، وجود یک سنگ مزار کوچک کتیبه دار مربوط به دوره قاجار (حدود ۷۰ سال پیش از زمان کشف آن توسط پژوهشگران) و نقش های استخوان جناغی شکل بر روی برخی سنگ ها، نشان می دهد که این گورستان در دوره های تاریخی متفاوتی، از جمله دوره قاجار، نیز مورد استفاده قرار گرفته است. این تنوع در شواهد تاریخی، بر پیچیدگی تعیین قدمت دقیق این مجموعه می افزاید و نشان می دهد که این مکان، در طول قرون متمادی، پذیرای مردگان از نسل های مختلف بوده است.

موقعیت جغرافیایی گورستان در ارتفاعات صعب العبور کوه گوگجه داغ، از یک سو به حفظ این آثار در طول زمان کمک کرده و از سوی دیگر، انجام کاوش های باستان شناسی را دشوار ساخته است. تنها با انجام تحقیقات علمی و روشمند، گمانه زنی ها و کاوش های دقیق باستان شناسی، می توان به اطلاعات قطعی تری درباره قدمت واقعی و سیر تحول این گورستان دست یافت.

پیشگامان کشف و پژوهش

تاریخچه پژوهش و شناخت گورهای خالدنبی، به قرن نوزدهم میلادی بازمی گردد. اولین اشاره ها به این مکان اسرارآمیز، در سفرنامه های خارجی دیده می شود. جیمز بیلی فریزر، سیاح اسکاتلندی، در کتاب «یک مسافرت زمستانی از استانبول به تهران» که در سال ۱۸۳۸ منتشر شد، به این گورستان و مراسم خاکسپاری ترکمن ها در منطقه گوکلان، در نزدیکی رود اترک، اشاره کرده است. او در این کتاب، به تصمیم مردم برای انتقال و دفن مردگان خود در مکان خالدنبی، به عنوان جایگاه تدفین اجدادشان، پرداخته است.

پس از فریزر، دیوید استروناخ، باستان شناس بریتانیایی، در سال های ۱۹۷۹ و ۱۹۸۰ به بررسی و مطالعه این اثر پرداخت و گزارش خود را در مقاله ای با عنوان «سنگ های ایستاده در ناحیه اترک» در مجله انگلیسی IRAN در سال ۱۹۸۱ منتشر کرد. او در این گزارش، از کشف بیش از ۶۰۰ سنگ ایستاده در چندین محل در این گورستان خبر داد.

پس از پژوهشگران خارجی، محققان داخلی نیز به اهمیت این مکان پی بردند. آقایان منوچهر ستوده در کتاب «از آستارا تا استرآباد»، رجبعلی لباف خانیکی در مقاله «سنگ افراشته مزارات با خزر» و شهریار عدل، از جمله نخستین پژوهشگرانی بودند که به مطالعه و بررسی این مجموعه پرداختند. سرانجام، در سال ۱۳۸۰ شمسی، گورستان خالدنبی و مجموعه های وابسته به آن، توسط کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان گلستان، در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. این ثبت ملی، گامی مهم در جهت حفاظت و معرفی این گنجینه بی بدیل تاریخی و فرهنگی به شمار می رود.

در گورستان خالدنبی، هر سنگ، روایتی از گذشته های دور را نجوا می کند؛ از هویت هایی که در زیر خاک آرمیده اند و از باورهایی که سال ها سینه به سینه گشته اند.

زیارتگاه ها، باورها و جاذبه های پیرامونی: گنجینه ای از فرهنگ و افسانه

مجموعه خالدنبی تنها به گورستان سنگی اش محدود نمی شود. این منطقه، با زیارتگاه های متعدد، چشمه های شفابخش و درختان نظرکرده، گنجینه ای از باورها و افسانه هایی است که ریشه در اعماق فرهنگ مردم ترکمن صحرا دارند و حس و حالی معنوی و داستانی به این سفر می بخشند.

زیارتگاه خالدنبی و بقاع متبرکه اطراف

در قلب این کوهستان، زیارتگاه اصلی خالدنبی، بنایی ساده با پلان چهارگوش و سقفی مسقف، قرار دارد. سقف این آرامگاه از بیرون گنبدی سبز رنگ و شلجمی شکل دارد که جلوه ای خاص به آن بخشیده است. در داخل بقعه، تنها قبری ساده به شکل پشته ای به ارتفاع حدود یک و نیم متر دیده می شود که فاقد هرگونه کتیبه تاریخی است و سقف بر دو ستون فلزی استوار شده است. بر روی یکی از طاقچه های پنجره، تعدادی سنگ کوچک طبیعی از جنس سنگ های رودخانه ای نگهداری می شود که توسط زائرین و هیئت امنا جمع آوری شده اند و به اعتقاد مردم محلی، این سنگ ها بقایای هندوانه هایی هستند که بر اثر نفرین خالدنبی به سنگ تبدیل شده اند.

در اطراف زیارتگاه خالدنبی، امکانات رفاهی حداقلی برای زائرین و گردشگران فراهم شده است، از جمله تعدادی اتاق یا زائرسرا برای اقامت و استراحت، یک باب مسجد و چندین سرویس بهداشتی. همچنین، آب انبارهایی که مردم محلی آن ها را «لاری» می نامند، آب مورد نیاز را از طریق جمع آوری آب باران تأمین می کنند. این امکانات، سفر به این منطقه دورافتاده را برای بازدیدکنندگان تا حدودی آسان تر می سازند.

در فاصله ای نه چندان دور از زیارتگاه اصلی، دو بقعه دیگر به نام های بقعه چوپان عطا و بقعه عالم بابا نیز وجود دارند. بقعه چوپان عطا، بنایی ساده با پلان چهارگوش و مشرف به دره شمالی «هزار دره» است. گنبد فلزی این بنا شش ضلعی و نوک تیز است و نمای بیرونی آن با سیمان پوشیده شده است. داخل آن نیز فاقد تزیینات بوده و تنها یک صورت قبر ساده بدون سنگ قبر در آن دیده می شود. بقعه عالم بابا نیز از نظر شکل و نقشه کاملاً مشابه بقعه چوپان عطا ساخته شده و درون آن نیز تنها یک قبر ساده بدون کتیبه وجود دارد. هر دو بقعه با سنگ های محلی ساخته شده اند و سادگی آن ها، حس خلوص و معنویت این اماکن را دوچندان می کند.

باورها و افسانه های سینه به سینه مردم محلی

مردم ترکمن صحرا، داستان ها و باورهای بسیاری را سینه به سینه درباره گورستان خالدنبی نقل می کنند که به این مکان، هویتی اسطوره ای بخشیده است:

• سنگ شدن یاران یا دشمنان خالدنبی: یکی از مشهورترین افسانه ها، حکایت سنگ شدن انسان هاست. روایت ها متفاوتند؛ برخی معتقدند که در زمان فرار خالدنبی از دست قوم خورشیدپرست، او و یارانش به خواست خداوند به سنگ تبدیل شدند تا از گزند دشمنان در امان بمانند. برخی دیگر نیز این پیکره های سنگی را همان دشمنان خالدنبی می دانند که گرفتار خشم و نفرین الهی شده و به سنگ بدل گشته اند. این باور، حس مرموز و فراطبیعی گورستان را تقویت می کند و هر سنگ را به نمادی از یک داستان بدل می سازد.
• نفرین خالدنبی و سنگ شدن هندوانه ها: باور دیگر، حکایت جالیز هندوانه ای در این منطقه است که بر اثر نفرین خالدنبی، تمامی هندوانه های آن به سنگ تبدیل شده اند. این باور شاید تلاشی برای توضیح وجود سنگ های کروی و گردی باشد که در محوطه زیارتگاه نگهداری می شوند.
• درخت نظر کرده (درخت حاجت): در مقابل ورودی بقعه عالم بابا، درختچه کوچکی وجود دارد که از آن به عنوان درخت نظر کرده یاد می شود. زائران ترکمن برای برآورده شدن حاجات خود، از قبیل فراوانی غلات، بهبود زراعت، افزایش گله و رمه، و به ویژه برای زایش زنان سترون و عقیم، به این درخت دخیل می بندند و در جهت قبله به آن نخ گره می زنند. این درخت، نمادی از امید و واسطه ای میان انسان و قدرت های معنوی برای مردم این منطقه است.
• تیرک برای درد دندان (چوب درمان): در محوطه بیرونی زیارتگاه خالدنبی، تیر چوبی از جنس درخت سوور (صنوبر روسی) وجود دارد که به آن چوب درمان یا چوب سرگرمی می گویند. ترکمن ها اعتقاد دارند که هر کس دندان درد دارد یا می خواهد به دندان درد مبتلا نشود، باید از این تیر چوبی بالا برود و نوک آن را گاز بگیرد. این عمل، به دلیل استفاده زیاد، سطح چوب را بسیار صاف و صیقلی کرده است.
• چشمه خضر دندان: در مجاورت زیارتگاه، چشمه ای جاری است که آب آن عمدتاً در فصل بهار جریان دارد. به اعتقاد زائرین ترکمن، آب این چشمه شفابخش است و برای خود به عنوان تبرک همراه می برند یا برای درمان بیماری های دام هایشان استفاده می کنند.
• نماد قوچ در فرهنگ ترکمن: در گورستان خالدنبی، سنگ مزارهایی به شکل کله قوچ حجاری شده اند. قوچ و شاخ قوچ، در میان ترکمن ها و بسیاری از اقوام آسیای میانه، نمادی از قدرت، برکت، باروری و روح نیاکان است. این نماد در قالی ها، گلیم ها، بافته ها و حتی سر ستون خانه ها و مساجد نیز دیده می شود و نشان دهنده اهمیت عمیق این حیوان در فرهنگ و باورهای آن هاست. این سنگ قبرها نه تنها یادبود مردگان، بلکه نمادی از پیوند عمیق آن ها با طبیعت و جهان بینی شان محسوب می شوند.
• پارچه سفید با نوارهای رنگی روی مزار خالد نبی: روی مقبره خالد نبی، پارچه ای سفید با نوارهای رنگی افقی آویخته شده است. این سنت در میان ترکمن ها برای جوانان تازه ازدواج کرده ای که فوت می کنند، وجود دارد. این موضوع می تواند اشاره ای به جوان مرگی احتمالی خالدنبی باشد، هرچند که اطلاعات دقیقی در این باره در دست نیست و می تواند صرفاً نمادی از احترام ویژه به ایشان باشد.

راهنمای کامل سفر به گورهای خالدنبی: تجربه ای بی نظیر

سفر به گورهای خالدنبی، نه تنها یک بازدید تاریخی، بلکه تجربه ای فراموش نشدنی در دل طبیعت بکر ترکمن صحراست. برای آنکه این تجربه به بهترین شکل ممکن رقم بخورد، برنامه ریزی دقیق و آگاهی از نکات مهم، ضروری است.

موقعیت جغرافیایی و مسیر دسترسی

گورستان و زیارتگاه خالدنبی، در منطقه ای کوهستانی و مرتفع در شمال شرق استان گلستان قرار گرفته است. این مجموعه در فاصله حدود ۹۰ کیلومتری شمال شرق گنبد کاووس و ۵۵ کیلومتری شمال شرق کلاله، و تنها ۶ کیلومتری روستای «گچی سو» از توابع بخش مراوه تپه، و بر فراز قله «گوگجه داغ» واقع شده است. قله گوگجه داغ که در میان مردم محلی به «قله قدرت» یا «تانگری داغ» نیز شهرت دارد، حدود ۷۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

دسترسی به این منطقه عمدتاً از طریق شهرهای کلاله و گنبد کاووس امکان پذیر است. اگر از گرگان سفر را آغاز می کنید، مسیر گرگان-بجنورد را در پیش بگیرید. پس از عبور از آزادشهر و مینودشت، به دوراهی کلاله می رسید و باید مسیر سمت چپ را به سمت کلاله ادامه دهید. از داخل شهر کلاله، با راهنمایی تابلوها، مسیر مراوه تپه را دنبال کنید. جاده از این نقطه به بعد، با چشم اندازهای وسیع و دلفریب ترکمن صحرا و تپه های ماهوری گندمزار، همراه شما خواهد بود. پس از حدود نیم ساعت رانندگی در این مسیر، به روستای گچی سو می رسید. از این نقطه تا نزدیکی گورستان، قسمتی از مسیر خاکی است، اما به طور کلی وضعیت جاده مناسب بوده و با خودرو شخصی یا اتوبوس های محلی قابل تردد است. از محل پارک خودرو تا گورستان، حدود نیم ساعت پیاده روی با شیبی ملایم در انتظار شماست که خود بخشی از تجربه بی نظیر این سفر محسوب می شود.

بهترین زمان بازدید

انتخاب زمان مناسب برای بازدید از گورهای خالدنبی، در کیفیت تجربه شما تأثیر بسزایی دارد. این منطقه دارای تابستان های بسیار گرم و زمستان های سرد و پربرف است که می تواند بازدید را دشوار کند. از این رو، بهترین زمان بازدید از گورهای خالدنبی، فصل بهار است، به ویژه ماه های فروردین، اردیبهشت و اوایل خرداد. در این ایام، آب و هوای منطقه معتدل و دلپذیر است، تپه های ماهوری سرسبز شده و با گل های وحشی رنگارنگ، منظره ای خیره کننده را خلق می کنند. چشمه ها پرآب هستند و نسیم خنکی در میان سنگ قبرها می وزد.

توصیه می شود بازدید خود را در ساعات اولیه روز آغاز کنید تا از گرمای ظهر در امان باشید و بتوانید در نور ملایم صبحگاهی، از زیبایی های طبیعی و تاریخی این مکان لذت ببرید. همچنین، به دلیل عدم وجود سایبان طبیعی کافی (بجز سایه تندیس های سنگی!)، همراه داشتن کلاه، عینک آفتابی و آب کافی در تمام فصول، به ویژه در روزهای آفتابی، ضروری است.

نکات مهم و توصیه ها برای بازدیدکنندگان

برای حفظ این میراث گران بها و لذت بردن از سفر، رعایت نکات زیر حائز اهمیت است:

• حفاظت از محیط زیست: گورستان خالدنبی یک اثر ملی است و حفاظت از آن وظیفه همگانی است. از هرگونه آسیب رساندن به سنگ قبرها، محیط زیست، و رها کردن زباله جداً خودداری کنید. متأسفانه در گذشته، این مکان دچار آسیب هایی از جمله آتش سوزی شده است.
• پوشش مناسب: برای پیاده روی در تپه ها و مسیرهای کوهستانی، پوشیدن کفش مناسب و راحت ضروری است.
• احترام به باورهای محلی: این مکان برای مردم محلی، به ویژه ترکمن ها، قداست خاصی دارد. با احترام به آداب و رسوم و باورهای آن ها، از هرگونه رفتاری که ممکن است موجب بی احترامی تلقی شود، پرهیز کنید.
• ساعات بازدید و هزینه: معمولاً این مجموعه از ساعت ۷ صبح تا ۷ عصر پذیرای بازدیدکنندگان است و ورودی اندکی (حدود ۳ هزار تومان) دارد. قبل از سفر، می توانید آخرین اطلاعات مربوط به ساعات و هزینه ها را بررسی کنید.
• سفر گروهی یا با راهنما: به دلیل دوری راه و بکر بودن منطقه، سفر گروهی یا همراه با راهنمای محلی می تواند تجربه را دلپذیرتر و ایمن تر سازد.
• آمادگی برای عدم وجود امکانات رفاهی گسترده: با وجود زائرسرا و سرویس بهداشتی محدود، این منطقه هنوز از نظر امکانات رفاهی پیشرفته نیست. آمادگی برای شرایط طبیعی و عدم دسترسی آسان به همه امکانات شهری را داشته باشید.

بازدید از گورهای خالدنبی، فرصتی استثنایی برای غرق شدن در تاریخ، فرهنگ و طبیعت بی نظیر ترکمن صحراست. با رعایت این نکات، می توان تجربه ای فراموش نشدنی و در عین حال مسئولانه را رقم زد.

نتیجه گیری

گورهای خالدنبی، نه تنها یک قبرستان باستانی، بلکه نمادی بی بدیل از تلفیق تاریخ، اسطوره، و فرهنگ غنی مردم ترکمن صحرا در قلب استان گلستان است. این مجموعه با سنگ مزارهای اسرارآمیز، زیارتگاه های معنوی، و افسانه هایی که سینه به سینه نقل شده اند، هر بازدیدکننده ای را به سفری عمیق در زمان و مکان دعوت می کند. این مکان، گواه قدمت تمدن و باورهای انسان در این سرزمین است و هر قطعه سنگ آن، حکایتی ناگفته از گذشته های دور را زمزمه می کند.

ضرورت حفظ و پاسداری از این گنجینه ملی در برابر فرسایش طبیعی و آسیب های انسانی، امری حیاتی است تا نسل های آینده نیز بتوانند از این میراث بی مانند بهره مند شوند. گورهای خالدنبی، با همه رمز و رازهایش، دعوتی است برای تجربه منحصربه فرد قدم گذاشتن در مکانی که مرزهای واقعیت و افسانه در هم تنیده اند، و کشف گوشه ای از روح پرمایه فرهنگ ایرانی.