گذری بر تاریخچه هورامان

هورامان، یا همان اورامان و هورامانات، نامی است که بر تار و پود کوهستان های سر به فلک کشیده غرب ایران و شرق عراق نقش بسته و از دیرباز مهد تمدنی کهن و حافظ میراثی بی نظیر برای بشریت بوده است. این دیار، که به حق «بهشت گمشده ایران» خوانده می شود، داستانی از هزاران سال استقرار و تعامل انسان با طبیعت را روایت می کند؛ از نخستین ساکنان غارنشین تا مردمان امروز که با معماری پلکانی و فرهنگ اصیل خود، این منطقه را به گنجینه ای زنده از تاریخ تبدیل کرده اند.

هورامان کجاست؟ نقشی از جغرافیا و نامگذاری در بستر تاریخ

منطقه هورامان، با کوهستان های بلند و دره های عمیق خود، همچون نگینی در دل رشته کوه زاگرس می درخشد. این سرزمین، که بخش اعظم آن در استان های کردستان و کرمانشاه ایران و بخش کوچکی از آن در سلیمانیه عراق جای گرفته، به دلیل موقعیت جغرافیایی منحصربه فردش، همواره پناهگاهی امن برای مردمان خود و گنجینه ای از هویت فرهنگی بوده است. تقسیمات سنتی آن شامل هورامان تخت، لهون، ژاورود و شماری دیگر است که هر یک زیبایی و ویژگی های خاص خود را دارند.

ریشه شناسی نام «هورامان»: سرزمین خورشید یا پناهگاه امن؟

واژه «هورامان» خود نیز داستانی از پیوند عمیق این سرزمین با فرهنگ و تاریخ مردمانش را در دل دارد. پژوهشگران و زبان شناسان معانی گوناگونی برای آن برشمرده اند که هر یک به جنبه ای از هویت این دیار اشاره دارند:

• گروهی آن را برگرفته از «هور-آمان» به معنای «سرزمین خورشید» یا «طلوع خورشید» می دانند، که شاید اشاره ای به آیین های کهن مهرپرستی در این منطقه باشد.
• برخی دیگر «هه‎ور-آمان» را به معنای «آمدن ابر و بارندگی» تعبیر کرده اند که از اقلیم پرباران منطقه حکایت دارد.
• نظریه هایی نیز وجود دارد که آن را «هاواری-آمان» به معنای «طلب پناه» یا «هه‎واری-آمان» به معنای «خانه و پناهگاه محافظت شده و آرام» می دانند، اشاره ای به کوهستانی و امن بودن این دیار.
• واژگانی چون «ئوروموَن» یا «ئوورامه‎ن» که نام آهنگی قدیمی یا قلعه ای محکم بوده، نیز در ریشه شناسی این نام مطرح شده اند.

این گوناگونی معانی نشان از لایه های مختلف تاریخی و فرهنگی است که در نام هورامان نهفته است. آب وهوای کوهستانی هورامان، با زمستان های پربرف و چشمه های جوشان، زندگی مردمانش را با دامداری و باغداری عجین کرده است. این ویژگی های اقلیمی، نه تنها سبک زندگی، بلکه تاریخ و فرهنگ این دیار را نیز شکل داده است.

سپیده دم تاریخ در هورامان: دوران پیش از تاریخ

پیشینه سکونت در هورامان به اعماق تاریخ بشری بازمی گردد، به دوران های پارینه سنگی که انسان های اولیه در غارها و پناهگاه های سنگی آن سکنا گزیدند. این منطقه، با یافته های باستان شناسی شگفت انگیز خود، پنجره ای به گذشته دوردست باز می کند و نشان می دهد که هورامان از نخستین نقاطی در غرب زاگرس بوده که ردپای حضور انسان بر آن نقش بسته است.

نخستین ساکنان: از نئاندرتال ها تا انسان های هوشمند

کاوش های باستان شناسی در روستاهای هجیج، ناو و اسپریز، آثاری با قدمتی بیش از ۴۰ هزار تا ۱۲ هزار سال پیش را نمایان ساخته است. این آثار شامل ابزارهای سنگی ظریف، استخوان حیوانات شکار شده، به ویژه بز کوهی، و بقایای اجاق های باستانی در غارهایی چون گیلوان و مرو است. شواهد حاکی از آن است که انسان های نئاندرتال پیش از ۴۰ هزار سال پیش در این سرزمین زندگی می کردند و پس از انقراض آن ها، انسان های هوشمند جدید در این منطقه جای گرفتند که آثارشان در غار کناچه اورامان کشف شده است. این غارها، باستان شناسان را به عمق تاریخ می برند و داستان زندگی، شکار و پناه گرفتن انسان های اولیه را روایت می کنند.

عصر آهن و ظهور اولین تمدن ها

با پیشرفت تاریخ، هورامان وارد عصر آهن شد. در نزدیکی روستای روآر، سکونتگاه ها و یک گور سنگی گنبدی شکل با سقف خشکه چین کشف شده که قدمتی حدود ۳۰۰۰ سال دارد و احتمالاً از قدیمی ترین نمونه های گنبدسازی در غرب زاگرس به شمار می رود. این سازه ها نشان از پیچیدگی فزاینده جوامع و معماری آن دوران دارد.

سنگ نبشته آشوری تنگی ور، در نزدیکی کامیاران امروزی، روایتگر حضور آشوریان در این منطقه است. این کتیبه میخی، نقش سارگون دوم پادشاه آشور را به تصویر می کشد و لشکرکشی های وی به غرب زاگرس و هورامان را شرح می دهد. این اثر، گواهی بر اهمیت استراتژیک هورامان در دوران امپراتوری های باستانی است. همچنین، اولین شهر شناخته شده در این منطقه، ءاتوور نام داشت که حدود هزاره دوم قبل از میلاد توسط مردمان کرتو بنا شد و امروزه در منطقه آتورگه، مجاورت پاوه، مدفون است.

گنجینه های هورامان: قباله های باستانی اورامان

در میان تمامی یافته های تاریخی هورامان، کشف قباله های باستانی اورامان در اوایل قرن بیستم، رویدادی شگفت انگیز بود که توجه جهانیان را به این منطقه جلب کرد. این اسناد ارزشمند، پنجره ای بی بدیل به زندگی، زبان، اقتصاد و باورهای مردمان هورامان در دوران اشکانی گشوده اند.

داستان شگفت انگیز کشف قباله ها

روایت کشف این قباله ها خود داستانی شنیدنی است که با کنجکاوی و شهود آمیخته است. گفته می شود پیش از جنگ جهانی اول، صوفی عبدالله، از مریدان شیخ علاءالدین نقشبندی در روستای بیاره، نقشی از مردی با تیر در دست را بر تخته سنگی در قله کوهی در هورامان می بیند. با راهنمایی شیخ، صوفی و چند تن از مریدانش به دنبال جهت تیر، غاری را در نزدیکی کشف می کنند. در این غار، کوزه ای گلی پر از ارزن یافت می شود و در میان ارزن ها، سه طغرا قباله باستانی هورامان پدیدار می گردند.

این اسناد ابتدا نزد شیخ علاءالدین نگه داشته شدند تا اینکه در اوایل قرن بیستم، دکتر سعید خان کردستانی آن ها را برای معالجه چشم عباسقلی خان به مریوان می برد و این قباله ها به دست او می رسد. سرانجام، این گنجینه به موزه بریتانیا در لندن منتقل و در آنجا نگهداری می شود و بدین ترتیب، این اسناد کهن به جهانیان معرفی می گردند. روایت دیگری نیز از دکتر سی. جی. ادموندز، کارگزار بریتانیا در عراق، وجود دارد که تأیید می کند دکتر سعید خان کردستانی این قباله ها را در سال 1913 به انگلستان آورده است.

جزئیات قباله های سه گانه: سندی زنده از گذشته

قباله های اورامان، که بر پوست آهو نگاشته شده اند، هر یک دو متن دارند: یکی در نیمه فوقانی که با ریسمان مهر و موم شده و دیگری در بخش تحتانی که باز و قابل مشاهده است. موضوع اصلی هر سه قباله، اجاره یک تاکستان است که نشان دهنده اهمیت کشاورزی و باغداری در اقتصاد آن زمان هورامان است. شیوه اجاره نیز نوعی «مالکیت مشروط» را نشان می دهد که بسیار قابل توجه است.

این قباله ها به سه زبان و خط مختلف نگاشته شده اند:

• قباله اول: به خط و زبان یونانی، مربوط به سال ۸۷-۸۸ پیش از میلاد و عصر فرمانروایی مهرداد دوم اشکانی.
• قباله دوم: نیز به خط و زبان یونانی، مربوط به سال ۲۱-۲۲ پیش از میلاد و عصر فرمانروایی فرهاد چهارم اشکانی.
• قباله سوم: به الفبای دستکاری شده آرامی، مربوط به سال ۱۱-۱۲ پیش از میلاد و عصر امپراتوری فرهاد چهارم اشکانی. این قباله از نظر زبان شناسی اهمیت ویژه ای دارد.

ارزش و اهمیت بی نظیر قباله ها

این اسناد باستانی، تنها چند تکه پوست نوشته نیستند؛ آن ها گنجینه هایی از اطلاعات هستند که ابعاد مختلف تاریخ، فرهنگ و جامعه هورامان را روشن می سازند.

• از منظر زبان شناسی: زبان قباله سوم که به پهلوی اشکانی (پارتی) نوشته شده، شباهت های بسیاری به زبان کردی امروز، به ویژه گویش گوران، دارد. این نزدیکی نشان می دهد که ریشه های زبان کردی کنونی، به بیش از دو هزار سال پیش در این منطقه بازمی گردد و حفظ ویژگی های زبان های باستانی ایران در زبان هورامی، ارزش این سند را دوچندان می کند. بسیاری از واژگان این قباله هنوز هم در میان کردها رواج دارد.
• از منظر تاریخی، اقتصادی و حقوقی: قباله ها نشان می دهند که در آن زمان، روابط حقوقی منسجمی در هورامان برقرار بوده است. قرارداد اجاره تاکستان با حضور شاهدان تنظیم شده و توسط نماینده حکومت تأیید و مهر می شده است. این امر، بیانگر وجود یک نظام حقوقی پیشرفته و ساختار اداری منظم در این منطقه در دوران اشکانی است. همچنین، اهمیت کشاورزی و مسئولیت پذیری در قبال زمین و محصول، در این اسناد به وضوح دیده می شود.
• بازتاب آیین ها و باورهای کهن: اسامی اشخاص و واژگان به کار رفته در قباله ها، نشانه های آشکاری از آیین های مهرپرستی (میترائیسم) و مزداپرستی (زرتشتی) در میان ساکنان هورامان را آشکار می کند. واژگانی مانند «رشنو»، «میثراپادی» (مهرپرستی) و «آراماست» (مزداپرستی) گواهی بر گستردگی این آیین ها در فلات ایران، به ویژه در منطقه زاگرس است. این امر، پیوند عمیق هورامان را با ریشه های تمدن ایرانی و آیین های باستانی آن نشان می دهد.
• تأثیر فرهنگ هلنیستی و مقاومت فرهنگ بومی: حضور زبان یونانی در دو قباله، نشان دهنده نفوذ فرهنگ هلنیستی پس از لشکرکشی های اسکندر مقدونی به ایران است. با این حال، قباله سوم که به زبان بومی تر نگاشته شده، بیانگر مقاومت و تداوم فرهنگ و زبان اصیل اورامان در برابر این نفوذ خارجی است. این اسناد اطلاعاتی درباره حاکمیت یونانیان و تقسیمات کشوری آن عصر نیز به دست می دهند.

قباله های اورامان، سندی زنده از هزاران سال پیش، نه تنها گواه بر روابط حقوقی و اقتصادی پیچیده در آن دوران است، بلکه پیوند ناگسستنی زبان هورامی با ریشه های باستانی ایران را نیز عیان می سازد و از آیین های کهن مهرپرستی و مزداپرستی در این سرزمین سخن می گوید.

هورامان در دوران امپراتوری ها: سلوکی، اشکانی، ساسانی و پس از آن

پس از دوران پیش از تاریخ و عصر آهن، هورامان وارد دوره های پر فراز و نشیب امپراتوری های بزرگ شد. این سرزمین، به دلیل موقعیت استراتژیک خود، همواره در کانون توجه قدرت های حاکم قرار داشته است.

هورامان در دوره سلوکی و اشکانی

با استناد به قباله های اورامان، می توان اطلاعاتی درباره حضور سلوکیان و اشکانیان در این منطقه به دست آورد. قباله ها به اسامی افراد محلی مانند پاتسپار، تیراک پسر آپن و اویل پسر بشنین اشاره می کنند که نشان می دهد در آن دوران، اشخاص با نام پدر خود شناخته می شدند. این اسناد، حاکمیت یونانی ها و سپس اشکانیان را بر این دیار تأیید می کنند و تصویری از زندگی روزمره مردمان هورامان در آن ادوار را به نمایش می گذارند.

شواهد موجود از دوران ساسانی

هرچند منابع تاریخی درباره هورامان در دوران ساسانیان محدودتر هستند، اما شواهد پراکنده نشان می دهد که این منطقه در قلمرو ساسانیان قرار داشته و ممکن است به دلیل کوهستانی بودن و ویژگی های خاص خود، تا حدودی خودمختاری داشته یا به صورت محلی اداره می شده است. اهمیت آیین های مزداپرستی که در قباله ها بازتاب یافته، نشان می دهد که این باورها در دوران ساسانیان نیز که مذهب رسمی بود، در هورامان تداوم داشته است.

ساختار اجتماعی و فرهنگی پیش از اسلام: مردم گوران و پالنگان

پیش از ورود اسلام، ساختار اجتماعی هورامان بر پایه قبایل و طوایف شکل گرفته بود. مردم گوران، که به گویش گورانی سخن می گفتند و از قدیمی ترین ساکنان این منطقه به شمار می رفتند، نقش محوری در این ساختار داشتند. بسیاری از پژوهشگران، قلعه پالنگان را ریشه و خواستگاه اصلی مردمان هورامی زبان کنونی می دانند. اعتقاد بر این است که اجداد مردم هورامان در حدود ۳۰۰۰ سال پیش از حاشیه دریای مازندران به غرب ایران مهاجرت کرده و به دلیل چشمه های پرآب و دره های حاصلخیز پالنگان، در این منطقه ساکن شده و سپس در سرتاسر هورامان پراکنده شده اند.

مهاجرت های اجباری

تاریخ هورامان، همچون بسیاری از مناطق مرزی ایران، شاهد مهاجرت های اجباری نیز بوده است. در دوران افشار و قاجار، بخشی از طوایف ساکن هورامانات به دستور حکومت مرکزی، به نواحی شرقی مازندران، به ویژه نزدیکی گرگان، کوچانده شدند. این کوچاندن ها معمولاً با هدف تقویت قوای نظامی و جلوگیری از حملات ازبکان به مرزهای شرقی کشور صورت می گرفته است.

هورامان و طلوع اسلام: تحولات مذهبی و اجتماعی

با طلوع اسلام، موجی از تغییرات مذهبی و اجتماعی به فلات ایران رسید و هورامان نیز از این تحولات بی نصیب نماند. این دوره، فصل جدیدی در تاریخ این سرزمین گشود که با مقاومت ها، تغییرات و تداوم باورهای کهن همراه بود.

روایات اولیه از ورود اسلام: جابان الکردی

یکی از قدیمی ترین اشارات به ارتباط کردها با اسلام که سندیت تاریخی دارد و با هورامان آن زمان مرتبط است، درباره شخصیتی به نام جابان الکردی (کاوان) از طایفه گاوانی شهر زوور است. وی در آستانه ظهور پیامبر اسلام از این منطقه به مدینه می رود و موفق به ملاقات پیامبر اکرم می شود و به دین اسلام می گراید. او در مدینه صاحب فرزندی به نام ابوبصیر می شود که در منابع تاریخی صدر اسلام به ابوبصیرالصردی معروف است. این روایت نشان دهنده ارتباطات اولیه و پذیرش اسلام توسط برخی از مردمان این دیار در همان سال های نخستین است.

فتح قلعه پالنگان و تداوم آیین های کهن

با گسترش فتوحات مسلمانان، قلعه پالنگان، این دژ مستحکم تاریخی، نیز مورد حمله قرار گرفت. این قلعه حدود سه ماه در محاصره مسلمانان قرار داشت و پس از آن با همکاری برخی از ساکنان، دروازه های آن گشوده شد. اما بر خلاف تصور، مسلمانان نتوانستند به زور تمامی ساکنان قلعه را مجبور به پذیرش اسلام کنند. بسیاری از مردمان پالنگان، تا قرن ها بعد نیز بر آیین قدیمی خود، یعنی آیین یارسان، پایبند ماندند. این مقاومت فرهنگی، نشان از عمق ریشه های باورهای کهن در این منطقه دارد.

تغییر مذهب و کوچ اجباری در دوران صفوی

با روی کار آمدن صفویان و رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران، تحولات مذهبی در هورامان نیز رخ داد. حاکمان اردلان، که در این منطقه حکمرانی می کردند، مذهب شیعه اثنی عشری را پذیرفتند و این تغییر مذهب، منجر به کوچ اجباری بخشی از مردمان یارسان از قلعه پالنگان به مناطق دیگری مانند دالاهو و دینور شد. با این حال، مردمان یارسان در مناطق جدید نیز به آیین خود وفادار ماندند و هویت مذهبی خود را حفظ کردند.

هورامان در دوران اسلامی میانه و متأخر

پالنگان در دوران مغول و صفوی نیز از اهمیت بالایی برخوردار بود و در برهه هایی به عنوان پایتخت حاکمان محلی شناخته می شد. نام هایی چون محمد بیگ، غیب الله بیگ و امیر اسکندر پالنگانی، از حاکمانی هستند که در این دوران بر پالنگان و قلعه های اطراف آن حکمرانی کردند. پس از این دوران، پالنگان از رونق افتاد و به صورت یک روستای بزرگ باقی ماند، اما هورامان تخت به دلیل موقعیت خاص معماری، چشمه های پرآب و مراسم آیینی همچون مقبره و مسجد پیر شالیار، همواره از اهمیت مذهبی و فرهنگی بالایی برخوردار بوده است. این اماکن نمادی از تداوم آیین ها و باورهای مردمان هورامان در گذر زمان هستند.

سیمای فرهنگی و اجتماعی هورامان در طول تاریخ

هورامان، بیش از یک جغرافیای صرف، یک فرهنگ زنده و پویا است که در طول هزاران سال، خود را با محیط کوهستانی خویش سازگار کرده و هویتی منحصربه فرد یافته است. معماری، زبان، آیین ها و صنایع دستی، هر یک بخشی از این هویت غنی را بازتاب می دهند.

معماری پلکانی و بومی: «هزار ماسوله» هورامان

هورامان به دلیل معماری خاص خانه هایش، به «هزار ماسوله» شهرت یافته است. خانه ها در این منطقه، با توجه به شیب تند دامنه های صخره ای، به صورت پلکانی و به شیوه خشکه چین (بدون استفاده از ملات) ساخته شده اند. حیاط هر خانه، پشت بام خانه پایین دستی است و این ویژگی، منظره ای بی نظیر و هماهنگ با طبیعت ایجاد می کند. معماری هورامان کاملاً با کوهستان انطباق یافته است. خانه ها معمولاً دو طبقه هستند؛ طبقه همکف اغلب به نگهداری دام و انبار اختصاص دارد و فضای اصلی زندگی در طبقه بالاتر است. این نوع معماری، بازتابی از معیشت مردم است که ترکیبی از دامداری، کشاورزی و باغداری را شامل می شود.

متأسفانه، در دهه های اخیر، معماری هورامان تحت تأثیر منفی مُدهای رایج معماری شهری ایران، از جمله نماهای رومی، قرار گرفته که چهره اصیل شهرها و روستاها را دگرگون ساخته و مورد انتقاد کارشناسان قرار گرفته است.

زبان هورامی: کهن ترین لهجه کردی

یکی از بارزترین ویژگی های فرهنگی هورامان، زبان هورامی است. این زبان، که جزء لهجه های گوران به شمار می آید، توسط بسیاری از زبان شناسان به عنوان «پاک ترین» و «قدیمی ترین» لهجه در میان گویش های کردی شناخته می شود. زبان هورامی ویژگی های منحصر به فردی دارد که آن را از سایر لهجه ها متمایز می کند:

• حفظ ریشه زبان های باستانی ایران.
• نگهداری نشانه های مذکر و مؤنث در اسم ها.
• غنای دستوری و واژگانی بسیار بالا.
• حفظ برخی حروف و آواهای قدیمی کردی (مانند /ث/، /ژ/، /گ/ و /چ/ و آوای /دَ/ قدیمی).

این زبان، با وجود جمعیت کمتر گویشورانش، ادبیاتی غنی و پربار را به زبان کردی تقدیم کرده است. زیرشاخه های اصلی لهجه هورامی شامل تختی، لهونی، ژاورودی، دینوری و بزلانی هستند که لهجه بزلانی به عنوان قدیمی ترین بخش آن شناخته می شود.

آیین ها و باورها: تداوم کهن ترین سنت ها

فرهنگ هورامان سرشار از آیین ها و باورهای کهنی است که ریشه های آن به هزاران سال پیش بازمی گردد. نشانه هایی از آیین مهرپرستی (میترائیسم) و مزداپرستی (زرتشتی) همچنان در فرهنگ، نام های محلی و مراسمات مردم این منطقه دیده می شود. وجود آتشکده پاوه در گذشته، گواه بر اهمیت مزداپرستی در این دیار بوده است. جشن ها و مراسماتی نظیر پیر شالیار که هر ساله برگزار می شود، خود نمادی از تداوم و بازآفرینی این آیین های باستانی در بستر زمان است. این آیین ها، پیوند عمیق مردم هورامان را با اجداد خود و باورهای کهنشان به تصویر می کشند.

صنایع دستی و مشاغل سنتی: بازتاب هویت تاریخی

صنایع دستی هورامان، بازتابی زنده از هویت تاریخی و توانمندی هنری مردمان این منطقه است. ارغوان بافی، مرس بافی، و تولید لباس های کردی با طرح ها و رنگ های خاص خود، از جمله هنرهای سنتی این دیار است. اما شاید شاخص ترین آنها، گیوه بافی باشد؛ به گونه ای که شهر نودشه در شهرستان پاوه، به عنوان شهر ملی گیوه ایران ثبت شده است. این صنایع دستی، نه تنها جنبه کاربردی دارند، بلکه بیانگر ذوق و هنر اصیل مردمان هورامان و نمادی از سازگاری آن ها با طبیعت و بهره گیری از منابع بومی هستند. سفالگری و ساخت زیورآلات کردی نیز از دیگر هنرهای رایج در این منطقه است که ریشه های تاریخی عمیقی دارد.

هورامان امروز: ثبت جهانی و آینده

در سال های اخیر، اهمیت فرهنگی و تاریخی هورامان بیش از پیش نمایان شده و این منطقه، جایگاه ویژه ای در فهرست میراث جهانی یونسکو یافته است.

اهمیت ثبت جهانی منظر فرهنگی هورامان در یونسکو

در چهل و چهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در سال ۱۴۰۰ (۲۰۲۱ میلادی)، منظر فرهنگی هورامان به عنوان بیست و ششمین اثر ملموس میراث فرهنگی ایران، در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید. این رویداد، نقطه عطفی در تاریخ هورامان بود که توجه جهانیان را به این سرزمین بی نظیر جلب کرد.

مفهوم «چشم انداز فرهنگی» (Cultural Landscape) که برای ثبت هورامان به کار رفته است، به آن دسته از اموال فرهنگی اطلاق می شود که معرف کار مشترک انسان و طبیعت باشند. هورامان به بهترین شکل ممکن این تعریف را مصداق می بخشد؛ جایی که زندگی مردمانش به طرز شگفت انگیزی با محیط کوهستانی ناهموار سازگار شده است. باغبانی تراس بندی شده، دامداری، و کوچ فصلی (هوارنشینی)، نمونه های بارزی از این تعامل هزاران ساله انسان با طبیعت است. ۱۲ روستای موجود در این منطقه، از جمله هورامان تخت، گواهی بر پاسخ های تکامل یافته مردم هورامی به کمبود زمین تولیدی در محیط کوهستانی آنهاست.

ثبت جهانی هورامان در یونسکو، نه تنها افتخاری بزرگ برای ایران است، بلکه گامی اساسی در جهت حفظ و معرفی این سرزمین اسرارآمیز و تمدن باستانی اش به جهانیان محسوب می شود و نویدبخش آینده ای روشن برای توسعه پایدار آن است.

تأثیر ثبت جهانی بر حفظ و معرفی این میراث

ثبت جهانی هورامان، مسئولیت بزرگی را بر دوش متولیان و مردم این منطقه گذاشته است. این اتفاق، فرصتی بی نظیر برای حفظ، مرمت و معرفی هرچه بیشتر این میراث گرانبها به نسل های آینده و بازدیدکنندگان از سراسر جهان فراهم می کند. با این حال، چالش هایی نظیر توسعه بی رویه، تغییرات اقلیمی و حفظ معماری اصیل نیز پیش روی این منطقه قرار دارد که نیازمند برنامه ریزی دقیق و مشارکت جامعه محلی است.

نتیجه گیری

هورامان، این سرزمین رازآلود و کهن در دل زاگرس، بیش از یک منطقه جغرافیایی است؛ هورامان گنجینه ای زنده از تاریخ، فرهنگ و تمدن بشری است که داستان زندگی، مقاومت و خلاقیت مردمانش را در طول هزاران سال روایت می کند. از نخستین ابزارهای سنگی انسان های غارنشین گرفته تا قباله های باستانی دوران اشکانی و معماری پلکانی شگفت انگیز، هر گوشه از این دیار سندی از پیوند عمیق انسان با طبیعت و تاریخ است.

ثبت جهانی این منظر فرهنگی در یونسکو، نه تنها افتخاری برای ایران است، بلکه امید تازه ای برای حفظ و حراست از این «بهشت گمشده» و معرفی آن به جهانیان محسوب می شود. هورامان دعوتی است به سفری در زمان، برای لمس نبض تمدنی کهن و درک عظمت میراثی که باید برای نسل های آینده پاس داشته شود. این سرزمین، با تمامی زیبایی ها و اسرارش، همواره آماده پذیرایی از جویندگان تاریخ و دوستداران فرهنگ اصیل ایرانی خواهد بود.