آژیر قرمز در جزیره هرمز، کویر لوت و سواحل شمالی به صدا درآمد

به گزارش دکتر نانو پدیده «گردشگری انبوه» مدت هاست بسیاری از مقاصد پرمسافر قاره اروپا را دچار تنش کرده است. اگرچه گردشگری اقتصاد این مناطق را متحول کرده اما پیامدهای اجتماعی فرهنگی و اقتصادی مسافران انبوه زندگی ساکنان این مناطق را دچار تنش کرده و موجی از اعتراض را به راه انداخته است. این واکنش ها به شکل ضعیف تری در برخی از مناطق پرمسافر ایران در نوروز و هر تعطیلی بلند و کوتاه دیگر بروز داده شده است. «برنامه اقدام فوری گردشگری ایران» که در پاسخ به این تنش ها و چالش ها در کمیته ملی طبیعت گردی وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی تدوین شده و محورها و اقداماتی را برای مقابله با این وضعیت مشخص کرده است می تواند گامی برای جلوگیری از وقوع بحرانی جدی تر با تمرکز بر بهبود شاخص های پایداری در گردشگری باشد.

سهم «گردشگری انبوه و ناپایدار» یا بهتر است از آن به عنوان «سفرهای چارچوب گریز» نام ببریم در کشور دقیقا قابل سنجش نیست اما در واقع با ارزیابی سفرهای سازماندهی شده و نظامند در صنعت گردشگری کشور و با نیم نگاهی به برخی از آمارها از جمله نسبت اقامت در هتل ها و فضاهای رسمی گردشگری به آمار کل سفرها این ادعا از سوی کارشناسان مطرح شده که حداقل ۹۰ درصد جریان سفر در کشور خارج از چارچوب های استاندارد حداقلی و بدون توجه به اصول برنامه ریزی در صنعت گردشگری انجام می شود.

در واقع این حجم عظیم جابه جایی که در مقاطعی به فراخور طول دوره تعطیلات اندازه بزرگی را رقم می زند خود عامل ایجاد ناپایداری و بستری برای آسیب های جدی به منابع گردشگری کشور شده است.

تقریبا تمامی مقاصد گردشگری در ایران بیش از ظرفیت های اجتماعی ـ فرهنگی زیست محیطی و حد پذیرفته شده پذیرش داشته و دارند. مثال این مورد فشارهای ناشی از سفرهای میلیونی و چندین برابر ظرفیت تحمل گردشگران داخلی به کرانه شمال کشور و حجم گسترده سفر به «تنگه واشی» و بسیاری از نقاط دیگر است.

محمد جهانشاهی دبیر کمیته ملی طبیعت گردی و گردشگری سبز که با نگاهی به این بحران و در پاسخ به این دغدغه «برنامه اقدام فوری گردشگری ایران» را تدوین کرده معتقد است: وضع موجود تبعات جدی را در پی داشته و افول تاب آوری این محیط ها نشان جدی از وضع موجود است که در آینده با توجه به روندهای حاکم چالش های جدی را در تامین منابع یا تولید محصولات رقابت پذیر در گردشگری کشور خواهیم داشت. نهاده اصلی الگوی توسعه پایدار گردشگری برنامه ریزی مدیریت دانش و کاربرد آن است. این الگو نیازمند آگاهی ها و آمادگی های پایه ای است که عمده وزن آن را سرمایه انسانی کارا تشکیل می دهد. این آگاهی از مسیرهای مختلف و به صورت سلبی و ایجابی رقم می خورد که ظرفیت های معاونت گردشگری در بخش های مختلف می تواند به خوبی و با سرعت مناسب روندهای موجود در برنامه ریزی و اجرا را تغییر دهد.

تئوری «گردشگری انبوه و پایدار» و بهره گیری از ظرفیت های قانونی دانش کارشناسی و بهبود گرایش ادراک عمومی نسبت به این مسئله مبنای شکل گیری این ایده و محورهای این برنامه است. جهانشاهی این توضیح را در گفت گو با دکتر نانو اضافه می کند که منظور از «گردشگری انبوه پایدار» تداوم «گردشگری انبوه و رها شده» نیست بلکه در این نگرش تلاش می شود شاخص های پایداری در روند غالب و حاکم بر گردشگری کشور که «انبوه و ناپایدار» است از درون و با بهره گیری از ظرفیت های موجود رفته رفته تقویت شود.

«گردشگری انبوه ناپایدار» حاصل توسعه گردشگری در مقاصد و مناطقی است که فاقد رفتارهای سیستماتیک در ایجاد فرانیدهای نظارت و کنترل هستند. براساس مدل های مدیریتی و برنامه ریزی کارشناسان معتقدند که امکان سوق گردشگری انبوه ناپایدار به سمت گردشگری انبوه پایدار وجود دارد و در مراحل بعد با توجه به شکل گیری فرایندها می توان جریان هایی براساس الگوهای پایدارتر متناسب با بوم و نظام های بومی کشور طراحی کرد. اکنون باید با جدیت به دنبال تغییر وضعیت به سمت پیامدهای مطلوب و قریب الوقوع برای بیشتر مقاصد کشور باشیم.

ارزیابی های میدانی در بیش از ۳۰۰ مقصد گردشگری کشور از جمله روستاها سواحل جزایر و مناطق طبیعی بیابانی جنگلی دره ای و… سادگی مظاهر این ناپایداری ها را نشان می دهد. جزیره ۴۲ کیلومتری هرمز که جمعیتی حدود ۶ هزار نفر دارد در فصول سفر روزانه تا ۴ برابر این جمعیت را به صورت پیوسته تجربه می کند. درحالی که هیچ تناسبی بین عرضه و تقاضا وجود ندارد و اهرم کنترلی و نظارتی بر این ترددها نمی بینیم و در ۱۰ سال گذشته به شدت این شرایط عامل تغییرات جدی بر شاخص های زیست محیطی فرهنگی و اجتماعی این جزیره زیبا شده است. از پراکنش پسماند در سطح جزیره گرفته تا افزایش آمار طلاق و همچنین کاهش جمعیت حیات وحش جزیره و بسیاری ریسک ها و پیامدها که قابل ارزیابی و سنجش است.

بیابان لوت که اولین اثر طبیعی ایران در فهرست میراث طبیعی جهانی یونسکو است سالانه بیش از ۲۰۰ هزار گردشگر دارد که مقصد اصلی آنها دقیقا در عرصه آن واقع شده که خطر خروج آن را از فهرست جهانی در پی دارد.

بیش از ۶۵۰۰ کیلومتر خط ساحلی کشور حتی یک ساحل استاندارد جهت دسترسی ایمن از جنبه های مختلف و برای گروه های مختلف ندارد و سالانه بیش از ۱۵ میلیون نفر به این مقاصد سفر می کنند بدون اینکه ملاحظات جامعه میزبان شاخص های اکولوژیکی اجتماعی و فرهنگی در این مقاصد جایی طرح موضوع شده باشد.

اثرات این جمعیت متراکم و فشارهای ناشی از دوره های پیک و نیز افزایش گاه به گاه دوره های پیک و تعدد آن عملا کلیه مکانیزم های معمول در این محیط ها را فاقد کارایی کرده و زندگی روزمره جامعه میزبان را دچار اشکال می کند.

امروز شاهدیم که تولید روزانه بالای ۵ هزار تن زباله و یک میلیون لیتر شیرابه در استانی مانند مازندران که در مدیریت پسماند معمول و روزانه خود دچار چالش استف چه وضعیتی را رقم می زند. اکنون عمده مسیل ها و رودخانه های شمال کشور دچار آلودگی های میکروبی و شیمیایی هستند. این شرایط زنگ خطری است که لزوم افزایش آگاهی عمومی و ترویج رفتارهای مسئولانه را جدیت می بخشد تا رفته رفته گردشگری سبز بیشتری در کشور داشته باشیم و به ویژه در مقاطعی که مردم ما تبدیل به گردشگری داخلی می شوند.

گردشگری سبز ذهنی آگاه و حساس تر نسبت به محیط پیرامون خود دارد ضمن درک چالش ها و دغدغه های عمومی تلاش می شود سهم خود را در رفتارهای غیرمسئولانه نسبت به محیط های طبیعی فرهنگی و اجتکاعی کاهش دهد. ما با یک دانشمند روبه رو نیستیم بلکه صرفا با یک فرد و یم شهروند حساس به موضوع رو به رو خواهیم بود که سفر می کند.

در ۲۰ سال گذشته شکل گیری روندهای جدید باعث گرایش به مناطق روستایی در قالب خانه دوم یا سفرهای پایان هفته شده که این شرایطی را به وجود آورده که امروز بیش از ۳۰۰ روستای با قابلیت های بالای گردشگری به شدت دچار تغییر بافت کالبدی و فرهنگی شده و ساختارهای اجتماعی آنها دچار تغییرات جدی شده است و تغییر کاربری اراضی زمین خواری و از بین رفتن ساختارهای معماری و تغییر الگوهای رفتاری کاهش شاخص های زیست پایدار را شدت بخشیده است.

دبیر کمیته ملی طبیعت گردی و گردشگری سبز که با درنظر گرفتن این تنش ها اقداماتی را در ۹ محور برای زیرمجموعه های معاونت گردشگری تدوین کرده است می گوید: مسئله امروز آگاهی لحظه ای مان نسبت به شرایط گردشگری است که خود معلول نگرش ها فرایندها کنش های گذشته و حال است و علت وضعیت موجود و آینده خواهد بود.

در این راستا در محوری که برای اداره کل توسعه گردشگری داخلی ترسیم شده با تاکید بر اینکه مشکلات عمده گردشگری به لحاظ پایداری نشأت گرفته از نوع عملکرد بدنه صنعت گردشگری و نیز کیفیت رفتار و فرهنگ عمومی گردشگران داخلی رقم می خورد و از سوی دیگر این مشکلات به صورت مستقیم سطح کیفی و کمی گردشگری داخلی را تحت تاثیر خود قرار می دهند و برنامه ریزی در اداره کل توسعه گردشگری داخلی را با چالش های جدی مواجه می کند لذا علاوه بر لزوم ایجاد رویه های جدید در سایر بخش ها این اداره کل و زیرمجموعه های آن با توجه به وظایف و مسئولیت ها و برنامه های در دست اقدامی که دارند می توانند نقش مهمی در شکل گیری جریان های موثر ایفا کنند و ظرفیت های موجود را به سمت گردشگری انبوه پایدار سوق دهند و در مسیر کاهش گردشگری انبوه ناپایدار سهم جدی ایفا کنند.

در این برنامه اشاره شده که هر ساله هزاران رویداد با هدف توسعه گردشگری در گوشه و کنار کشور در سطوح مختلف برگزار می شود که فاقد هرگونه پروتکل و چارچوبی با نگرش های بهبود شاخص های پایدار از جمله زیست محیطی اجتماعی و فرهنگی است و عمدتا بر معرفی مقصد یا محصولی تمرکز دارند که اگرچه اثربخشی کوتاه مدتی در بخش های اقتصادی یا برخی اهداف برگزارکنندگان دارد اما بی توجه به اصول مبانی حداقلی گردشگری پایدار در درازمدت است. بر همین اساس اقداماتی برای این اداره کل پیشنهاد شده است. از جمله افزایش تعداد نامزدهای روستاهای جهانی با هدف ترغیب برای بهبود شاخص ها و کیفی سازی فضای زیستی مقاصد اولویت بخشیدن به مصادیق گردشگری سبز و پایدار تدوین منشور کد اخلاقی و حمایت از فعالان گردشگری سبز و پایدار.

همچنین اقداماتی که برای کمیته ملی طبیعت گردی و گردشگری سبز ترسیم شده است شامل اولویت بخشی به پروژه هایی که سرعت رشد ناپایداری را کاهش می دهند تدوین دستورالعمل تورهای حیاط وحش شناسایی و ایجاد بانک اطلاعاتی از فعالان حقیقی و حقوقی گردشگری پایدار و حمایت از پروژه هایی که با اصول گردشگری پایدار شکل گرفته اند با هدف الگوسازی و ترویج این نگرش مشارکت و حمایت از رویدادهای که به نحوی در ترویج گردشگری پایدار موثر هستند شناسایی ظرفیت های بین بخشی در بهبود شاخص ها و جذب حمایت های مادی و معنوی سایر بخش ها برای توسعه و گسترش رفتارهای سبزمحور در صنعت گردشگری است.

دبیر کمیته ملی طبیعت گردی با توجه به چالش هایی که برخی مناطق کشور را درگیر کرده است و در واکنش به آن برنامه اقدام فوری گردشگری را تدوین کرده است تاکید دارد باید تلاش شود برنامه اقدام فوری از کوتاه ترین مسیرها و به دور از بروکراسی اضافی انجام شود.

پایان خبر دکتر نانو