تروریسم سایبر در عصر هوش مصنوعی و نقض حقوق بشر

یادداشت|

خبرگزاری دکتر نانو ـ محمدمهدی سیدناصری مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین الملل کودکان: در جنگ های جدید عاملی که بسیار برجسته شده درکی است که بر اساس سیاست هویت شکل گرفته که خود منتج به شکستن هنجار ها و نقض قواعد بین المللی شده است عاملی که بیشتر به اهداف سیاسی و منافع دولت ها پرداخته است تا انسانیت.

تروریسم سایبری به عنوان گونه ای جدید از تروریسم نشانگر آسیب پذیر بودن تابعان حقوق بین الملل در فضای سایبر در عصر انفجار هوش مصنوعی است. اگر تروریست ها زیرساخت های حیاتی یک دولت همچون حمل نقل هوایی سدها نیروگاه های هسته ای و تولید برق سیستم بانکی و مالی و افراد حقیقی را با انواع بدافزار ها مورد حمله قرار دهند و از این طریق موجب رعب و وحشت عمومی شوند و با داشتن انگیزه های سیاسی یا ایدئولوژیک این اقدامات را در راستای اجبار دولت یا سازمان ها انجام دهند آنگاه تروریسم سایبری محقق می شود.

انفجار پیجر ها در لبنان توسط اسرائیل با استفاده از موادی که روی باتری این دستگاه ها نصب و منجر به شهادت ۱۵ نفر و ۲ کودک و جراحت و آسیب جدی نزدیک به ۴۰۰۰ نفر شد. جامعه جهانی بر سر تعریف جامعی از تروریسم به توفیقی دست نیافته و حتی سند جامع الزام آوری نیز در این موضوع وجود ندارد اما این شکل از تروریسم به همراه دیگر گونه های نوینی چون بیوتروریسم تروریسم هسته ای و اکوتروریسم ممکن است خسارات زیان بارتری نسبت به انواع کلاسیک تروریسم ایجاد کند.

تروریسم سایبری تهدیدی علیه صلح و امنیت بین المللی است و در عین حال ناقض قواعد حقوق بشر در هر چهار نسل شناخته شده آن نیز به شمار می آید. این که حملات با سلاح های جدید یا سایبری بیش و برجسته تر از پیش در دستور کار مخاصمان قرار گرفته است و به نظر می رسد در آینده می بایست شاهد جنگ های آخرالزمانی و استفاده از ابزار های تکنولوژیک به عنوان «سلاح های جنگی جدید» باشیم این که چگونه می توان به این ابزارها عنوان «سلاح» داد این که در صورت استفاده از این سلاح ها آیا «حمله مسلحانه» یا «توسل به زور» مطابق با حقوق بین الملل صورت گرفته است و دامنه این توسل به زور چیست و متعاقبا در چه صورتی و با چه ابزار هایی دولت آسیب دیده می تواند عمل متقابل انجام دهد و چه عملی متناسب خواهد بود این که چگونه این حملات قابل انتساب به دولت خاطی است و بسیاری موارد دیگر مباحثی هستند که از زمان انفجار پیجر ها در فضای حقوقی و سیاسی شکل گرفته اند.

تروریسم سایبری تهدیدی علیه صلح و امنیت بین المللی است و در عین حال ناقض قواعد حقوق بشر در هر چهار نسل شناخته شده آن نیز به شمار می آید.

آیا پیجر سلاح محسوب می شود؟

بیانیه ۱۸۶۸ سنت پترزبورگ سلاح های ناشی از فناوری را به خوبی معرفی کرده است. «هر سلاحی که منتهی به رنج یا ناتوانی نیروی نظامی طرف مقابل شود مغایر حق انسانی است». همین رویکرد در پروتکل اول الحاقی ۱۹۷۷ میلادی به کنوانسیون های چهارگانه ژنو ۱۹۴۹ تحت «سلاح های جدید» (ماده ی ۳۶) گنجانده شد. این ماده دولت ها را موظف می کند قبل از به کارگیری هر سلاح ابزار یا روش نوین جنگی از قانونی بودن آن اطمینان یابند.

در این تعریف «شرایط به کارگیری سلاح» است که آن را مشمول قانونی بودن یا غیرقانونی بودن می کند. ماده ۳۶ بیان می کند به کارگیری یک سلاح ابزار یا روش جدید جنگی ناقض حقوق بین الملل و ممنوع است. یکی از مهم ترین تلاش های جامعه حقوق دانان بین المللی جهت مقید کردن رفتار های دولت ها در فضای سایبری دستورالعمل سال ۲۰۱۳ میلادی تالین در استونی است.

این دستورالعمل درباره حقوق بین المللی فضای سایبر در مواد مختلف از جمله ماده ۴۲ به مساله حملات سایبری و عملیات سایبری بر اساس همین تعریف اشاره می کند. اما این حمله به طور بالقوه برخی از مقررات حقوق بین الملل حقوق بشر از جمله اصل تناسب و احتیاط جهت جلوگیری از آسیب رساندن به غیرنظامیان از جمله کودکان را نقض کرد ه اند. کودکان آیینه تمام نمای اشخاص بی دفاع در مخاصمات مسلحانه هستند با این حال در سراسر جهان طرف های متخاصم یکی از اساسی ترین قواعد مخاصمات مسلحانه را نادیده می گیرند و آن حمایت از حقوق کودکان است.

ماهیت طولانی مخاصمات امروزی آینده تمام نسل های کودکان را تحت تأثیر قرار داده است. با عنایت به اسناد بین المللی و منطقه ای متعدد و توجه ویـژه دولـت هـا و سـازمان هـای جهانی و منطقه ای و پیشرفت سریع حقوق بشر و بشردوسـتانه و نهادهـای نـاظر بـر حسـن اجرای این حقوق و همچنین حساسیت و آگاهی بیش از پیش افکار عمومی نسبت به حقـوق کودکان در مخاصمات مسلحانه و بیداری وجدان جهانی به نظر مـی رسـد کـه بایـد حقـوق کودک در مخاصمات مسلحانه را جز حقوق مسلم و بدیهی مورد قبول جامعه جهانی بدانیم و بپذیریم که حقوق کودک در این حوزه پذیرش عام یافته و وارد عرصـه حقـوق بـین الملـل عرفی شده است.

هرچند که می بایست اعتراف کرد کودکان هنوز هم نیازمند حمایت هرچه بیشـتر جامعه جهانی در برابـر مخاصـمات مسـلحانه هسـتند؛ چـه در سـطح بـین المللـی بـا انعقـاد کنوانسیونی مجزا در همین ارتباط و چه در سطح منطقه ای.

کودکان به عنوان بخشی از جامعه که به بیشترین حمایت در برابر خشونت و آزار جنسی و سوءتغذیه و شرکت در مخاصمات مسلحانه با ماهیت تروریسم سایبر نیاز دارند معمولاً در دوران تنش و نزاع های مسلحانه به فراموشی سپرده می شوند

و در این فضای بی کیفری به فراخور مورد سوء استفاده نیرو های نظامی قرار می گیرند.

جامعه جهانی در حمایت از حقوق کودکان در مخاصمات مسلحانه اقدامات قابل توجهی در عرصه بین المللی و منطقه ای انجام داده است. روزانه هزاران کودک در سطح جهان تحت تأثیر مستقیم یا غیرمستقیم جنگ ها در اثر گرسنگی کمبود آب و غذا و بیماری های رایج ناشی از مخاصمات مسلحانه قربانی می شوند. بنابر تخمین سازمان ملل متحد در طول پنج سال گذشته به طور متوسط حداقل۷۸ کودک در روز با نقض شدید حقوقشان مواجه شده و هزاران کودک کشته معلول به سربازی گرفته شده و یا قربانی آزار جنسی و استثمار قرار گرفته اند.

تلاش نظام بین المللی حقوق بشر و حقوق بین الملل بشردوستانه همواره بر کاهش آلام ناشی از جنگ و به حداقل رساندن آثار بلندمدت آن در زندگی و رشد کودکان بوده که از جمله منطق های اصلی تدوین قوانین مرتبط با حقوق نظامیان و غیرنظامیان و همچنین تعیین مکان های امن و میدان های جنگ بوده است؛ منطقی که سعی می کند تا ستاره آسمان کودکان به موشک تبدیل نشود و زمین بازی شان هدف بمباران قرار نگیرد.

بدیهی است دستیابی به چنین آرمان والایی مستلزم اقدامات بین المللی و تلاش های دیپلماتیک است تا امکان حمایتی همه جانبه از حقوق کودکان فراهم شود. به هر روی نباید فراموش کرد که حتی جنگ هم قواعدی دارد؛ قواعدی که به دنبال آن است تا نور حقوق بشر را میان تاریکی های جنگ بتاباند. اهمیت پرداختن به نقض حقوق بشر توسط تروریست ها در فضای سایبر و پدیده های تکنولوژیک و نیز در سیاق مبارزه با تروریسم سایبری در مقابله همه جانبه با این پدیده می بایست مطمح نظر قرار گیرد.