امام محمدباقر(ع) و تلاش برای مبارزه با رواج اسراییلیات

دکتر نانو/اصفهان محمدبن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب، مشهور به امام محمد باقر(ع) پنجمین امام شیعیان بعد از پدرش امام سجاد(ع) است. مشهورترین لقب او «باقر» به معنای شکافنده است که برپایه حدیث لوح، این لقب را پیامبر اسلام(ص) پیش از ولادتش به او داد.

این امام همام حدود 19 سال امامت شیعیان (از سال 95ق تا 114ق) را برعهده داشت که با پنج تن از خلفای بنی امیه همزمان بود؛ ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک.

ایشان  19 سال و 10 ماه پس از شهادت پدر بزرگوارش حضرت امام زین العابدین(ع) زندگی کرد و در تمام این مدت به انجام دادن وظایف خطیر امامت، نشر و تبلیغ فرهنگ اسلامی، تعلیم شاگردان، رهبری اصحاب و مردم، اجرا کردن سنت های جد بزرگوارش در میان خلق، متوجه کردن دستگاه غاصب حکومت به خط صحیح رهبری و راهنمایی مردم در جهت شناخت رهبر واقعی و امام معصوم، که تنها خلیفه راستین خدا و رسول(ص) در زمین است، پرداخت و لحظه ای از این وظیفه غفلت نفرمود.

امام محمد باقر(ع) در هفتم ذیحجه سال 114 هجری در سن 57 سالگی در مدینه با توطیه هشام مسموم شد و چشم از جهان فروبست. برخی هشام بن عبدالملک و بعضی ابراهیم بن ولید را عامل شهادت او دانسته اند. طبق منابع تاریخی، امام باقر(ع) هنگام واقعه کربلا خردسال بود و در این واقعه حضور داشت.

برخی از صفات و اقدامات امام محمد باقر(ع) به شرح زیر است:

باقرالعلوم(ع) در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد بنی هاشم بود و احادیث فراوانی در زمینه های مختلفی همچون فقه، توحید، سنت نبوی، قرآن و اخلاق از او نقل شده است تا جایی که محمد بن مسلم 30 هزار حدیث و جابر بن یزید جعفی 70 هزار حدیث از امام باقر(ع) نقل کرده اند. او جنبشی علمی پدید آورد که در دوره امامت فرزندش امام صادق(ع) به اوج خود رسید. شمار اصحاب و شاگردان او را 462 تن دانسته اند. در دوره امامت او، تدوین دیدگاه های شیعه در رشته های گوناگون مانند اخلاق، فقه، کلام و تفسیر آغاز شد.

کتاب های متعددی درباره امام باقر(ع) منتشر شده که مسند الامام الباقر(ع) اثر عزیزالله عطاردی از جمله آنهاست. لازم به توضیح است که امام باقر(ع) به احادیث رسول اکرم(ص) اهمیت می داد، تا جایی که جابر بن یزید جعفی از شاگردان امام باقر، 70 هزار حدیث از پیغمبر اکرم(ص) نقل کرده است. حضرت تنها به نقل حدیث و انتشار آن اکتفا نکرده، بلکه اصحاب خود را به همت گماشتن در فهم حدیث و آشنایی پیدا کردن با معانی آن فرا می خواند. ایشان فرمود: “مراتب شیعیان ما را با میزان روایت کردنِ آنان از احادیثِ اهل بیت و معرفتشان به آن احادیث بشناسید، و معرفت، همان شناخت روایت و درایه الحدیث است، و با درایت و فهم روایت است که مومن به بالاترین درجات ایمان می رسد.”

یکی از گروه هایی که در دوره امام باقر(ع) در جامعه اسلامی حضور داشتند و تاثیر عمیقی در فرهنگ آن روزگار بر جا گذاشتند، یهودیان بودند. شماری از عالمان یهود که به ظاهر مسلمان شده و گروهی دیگر که هنوز به دین خود باقی مانده بودند در جامعه اسلامی پراکنده شده بودند و مرجعیت علمی گروهی را به عهده داشتند. مبارزه با یهود و القایات سوء آنها در فرهنگ اسلامی و انکار مطالبی که باعث خدشه دار شدن چهره واقعی پیامبران خدا می شد و تکذیب احادیث دروغین و ساخته و پرداخته یهودیان، از فعالیت های فرهنگی پنجمین امام معصوم بود.

امام باقر(ع) با رواج اسراییلیات مبارزه می کرد، از جمله زراره بن اعین نقل کرده که امام باقر(ع) در حالی که مقابل کعبه نشسته بود فرمود: نگاه کردن به خانه خدا عبادت است. در همان لحظه عاصم بن، نزد امام باقر آمد و گفت: کعب الاحبار می گوید: “انّ الکعبه تَسْجُدُ لبیت المقدس فی کلِّ غداه” یعنی کعبه هر صبحگاهان برابر بیت المقدس، سجده می کند. امام باقر(ع) فرمود: نظر تو در مورد سخن کعب الاحبار چیست؟ آن مرد گفت: سخن کعب صحیح است. امام باقر(ع) فرمود: تو و کعب الاحبار هر دو دروغ می گویید. آن گاه در حالی که به شدّت ناراحت بود فرمود: خداوند بقعه ای محبوب تر از کعبه روی زمین نیافریده است.

همپنین امام باقر(ع) بخشی از وقت خود را به بیان مباحث تفسیری اختصاص داده بود که برگزاری جلسات تفسیر و پاسخ به سوالات و شبهات دانشمندان و مردم از جمله آنهاست. در زمان امام باقر(ع) با توجه به فرصت ایجاد شده و کمتر شدن فشار و کنترل از سوی حاکمیت، زمینه برای ظهور و بروز عقاید و افکار مختلف بوجود آمد که خود این باعث ایجاد و رواج افکار انحرافی در جامعه شد، در این شرایط امام ضمن بیان عقاید اصیل و صحیح شیعی و رد عقاید باطل، شبهات مربوطه را پاسخ می داد. او بحث های کلامی خود را ناظر به این امور مطرح می کرد. از جمله این مباحث عاجز بودن عقل انسان از درک حقیقت خداوند،ازلی بودن واجب الوجودو وجوب اطاعت از امام(ع) بود.

منابع:

من امام باقر علیه السلام را دوست دارن، غلامرضا حیدری ابهری

میراث دار رسول: برگزیده ای از سیرۀ امام باقر(ع)، ابوالفضل هادی منش

یادداشت از: مریم نقیان، خبرنگار دکتر نانو

پایان خبر دکتر نانو