برنامه اردوغان برای وابسته سازی عراق به ترکیه/ پروژه ای که به نفع ایران نیست

مهسا مژدهی: اردوغان در سفری که مورد استقبال رسانه ای قرار گرفت بعد از 12 سال وارد کابل شد. روابط عراق و ترکیه بیش از یک دهه است که کمتر روز خوش به خود دیده.طبق اعلام رسانه های ترکیه گسترش مناسبات در زمینه های تجاری و انرژی و همکاری برای مقابله با پ.ک.ک از موضوعات اصلی مذاکرات اردوغان با رهبران عراق است. حملات ترکیه به شمال عراق در سال های اخیر بغداد و اربیل را از دست اردوغان خشمگین کرده است. آنها ترکیه را متهم می کنند که تمامیت ارضی این کشور را زیر سوال برده. اردوغان در این سفر از عراقی ها خواسته که ریشه فعالیت پ.ک.ک را در عراق بخشکانند.

عراق سال گذشته یک طرح بزرگ 17 میلیارد دلاری برای توسعه مسیرهای زمینی تجارت و حمل کالا را آغاز کرد که هدف آن مرتبط کردن بندر فاو در جنوب این کشور با خاک ترکیه بود که احتمالا این مساله هم در بین مقامات ترکیه و عراق مورد بخث قرار گرفته است.

در دکتر نانو با محمدعلی دستمالی کارشناس مسایل خاورمیانه در خصوص سفر مهم رییس جمهور ترکیه به عراق به گفتگو نشسته ایم:

اردوغان در 12 سال گذشته هرگز به فکر سفر به عراق نیفتاده بود. روابط دو کشور برای بیش از یک دهه کاملا سرد و تاحدی غیردوستانه بوده است. با همه ای شرایط، ارزیابی شما از سفر اردوغان به عراق چیست؟

به باور من این سفر اتفاق مهمی در چهارچوب روابط دیپلماتیک ترکیه و عراق بود. رجب طیب اردوغان پس از 13 سال یک بار دیگر به عراق رفت تا نشان دهد که جمهوری ترکیه، برخلاف رویکردی که در دوران دولت های قبل از اردوغان وجود داشت دیدگاه متفاوتی به عراق دارد و این همسایه ثروتمند را عنوان کشور می شناسد که ظرفیت های فراوانی برای همکاری اقتصادی دارد.

تصور می کنم رسانه های ترکیه محافل سیاسی و اندیشکده های این کشور، به شکل عامدانه موضوع همکاری های اطلاعاتی امنیتی آنکارا – بغداد به منظور زمین گیر کردن پ.ک.ک را به شکلی اغراق آمیز برجسته کرده اند. اما در دنیای واقع، مهمترین ویژگی و ظرفیت عراق برای ترکیه، امنیت و مبارزه با تروریسم نیست، بلکه حوزه اقتصاد است. چرا که عراق یکی از بزرگترین بازارهای مصرف کالاهای ترکیه است. طی دو دهه گذشته، بخش اعظم بازار صنایع غذایی، پوشاک، لوازم خانگی و چندین حوزه کالایی و خدماتی دیگر عراق، عملاً به دست شرکت های ترکیه افتاده است. اما باز هم این تمام مسیله نیست و مزایای اقتصادی عراق برای ترکیه فراتر از این هاست.

ما درباره کشور ثروتمندی حرف می زنیم که یکی از ثروتمندان نفتی منطقه و جهان است. نصف جمعیت ترکیه را دارد، اما روزانه بین 3 تا 5 تا میلیون بشکه نفت می فروشد، ممکن است در آینده فروشنده گاز شود، هر ساله صدها هزار نفر از شهروندان این کشور غنی به عنوان گردشگر به ترکیه و کشورهای دیگر سفر می کنند. اما در کنار این همه ثروت، عراق کالاهای خود را تولید نمی کند و بخش عظیمی از مایحتاج خود را از ترکیه می خرد. از این گذشته، در اغلب مناطق عراق، شاهد تاثیر نمایان نوع معماری و ساختمان سازی، سبک زندگی، مبلمان، پوشش، پاساژها یا مراکز خرید، شهربازی ها، سریال های تلویزیونی، موسیقی ترکی و دیگر گوشه های فرهنگ ترکیه هستیم. حجم مبادلات تجاری این دو کشور با ترازی که عملاً به نفع ترکیه است رفته رفته به 20 میلیارد دلار نزدیک می شود اما ترکیه از این بیشتر می خواهد و آن را به 24 میلیارد دلار خواهد رساند. عراق در کنار این همه ظرفیت اقتصادی و شرایط مهیا برای فعالیت اقتصادی دولت و شرکت های ترکیه، چالش ها و مشکلاتی هم دارد که اتفاقاً آنها هم به نوعی از سوی ترکیه مورد استفاده قرار می گیرند. از موضوع کردها گرفته، تا روابط آنکارا با اهل سنت عراق و همچنین موضوع ترکمان ها. بنابراین به جرات می توان گفت ترکیه، نه در خاورمیانه و نه در هیچ جای جهان،میدان و بازاری بهتر و مهیاتر از عراق پیدا نخواهد کرد و این کشور مواهب اقتصادی بی مانندی برای ترکیه دارد.

رییس جمهور عراق: اجازه نمی دهیم خاک عراق سکوی تهدید کشورهای همسایه باشد

السودانی: امنیت ترکیه و عراق به هم گره خورده است

ببینید | لحظه سکندری خوردن اردوغان پس از پیاده شدن از هواپیما؛ نخست وزیر عراق واکنش نشان داد

اردوغان و سودانی چندین یادداشت تفاهم امضا کردند به باور شما کدام یک از این توافقنامه ها اهمیت بیشتری دارند؟

ظاهرا تعداد یادداشت تفاهم ها و توافق نامه های ترکیه و عراق در سفر اخیر بیش از 20 مورد بوده است. اما تصور می کنم دو مورد از میان آنها، دارای اهمیت و اعتبار بیشتری هستند. یکی از آنها چهارچوب استراتژیک همکاری های ترکیه و عراق است که ابعاد سیاسی امنیتی خاصی دارد و جزییات آن، زد مقامات دو کشور است و اطلاعات شفافی درباره ان نداریم. مورد دوم هم، گام نهایی برای تحقق پروژه مواصلاتی موسوم به “جاده توسعه” است که قطر و امارات متحده عربی هم به عنوان شریک و تامین کننده مالی در آن حضور دارند. این پروژه، راهی برای اتصال بندر فاو عراق به بندر مرسین ترکیه و سواحل مدیترانه است و آورده بسیاری برای طرفین خواهد داشت. می توان انتظار داشت که در کنار تحقق این هدف استراتژیک ترکیه در حوزه های برق و پروژه های سنگین عمرانی هم عراق را به خود وابسته کند و برای استخراج و صادرات گاز نیز خیز بردارد.

فکر می کنم پروژه مزبور با مشارکت ترکیه، عراق، قطر و امارات متحده عربی در آینده بر مناسبات و معادلات تجاری و اقتصادی منطقه تاثیر می گذارد و از بسیاری جهات نتایج آن به نفع ایران نیست. اگر ایران نتواند در آینده از طریق ارتباط ریلی از مسیر عراق و سوریه خودش را به مدیترانه برساند، عملاً از حالا تکلیف رقابت اقتصادی در بازار عراق بین تهران و آنکارا روشن شده و بخش دیگری از فرصت های اقتصادی را از دست می دهیم ولی تا جایی که ما در رسانه ها دنبال می کنیم و در خلال سخنان رییس قوه مجریه و وزرای او می بینیم، گویی جمهوری اسلامی ایران کشوری است که کاری به دنیای اقتصاد ندارد و دون شان خود می داند که دنبال تجارت و برقراری روابط اقتصادی برود! متاسفانه سیاست داخلی کشور دچار نوعی بن بست شده و به جای مسایل استراتژیک و حیاتی، مجموعه ای از اخبار روزمره و جنجالی و موضوعات کم اهمیت جای اولویت های نخست را گرفته است و در این شرایط، اوضاع به نفع رقبا است.

آیا رفتار آنکارا در قبال مناطق کردنشین متفاوت خواهد بود؟

رسانه های ترکیه به طور گسترده درباره این موضوع صحبت می کنند که پس از سفر اردوغان به عراق و توافقات امنیتی که با بغداد و اربیل صورت گرفته احتمال اجرای چند عملیات نظامی عمیق و وسیع علیه پ.ک.ک وجود دارد و از سمت ترکیه و دو استان دهوک و اربیل به سمت سلیمانیه و کوهستان قندیل، جنگی بزرگ روی خواهد داد. ولی به باور من این اطلاعات مصداقی از بلوف و جنگ روانی است و اساساً ترکیه در مقایسه با دوران سابق، به شکل جدی از جانب پ.ک.ک مورد حمله قرار نمی گیرد و این گروه، توان عملیاتی خود را از دست داده است. در واقع، ترکیه می خواهد از این بهانه امنیتی استفاده کند و نشان دهد که حضور در عراق، به خاطر امنیت است. ترکیه در اقلیم کردستان، با خاندان بارزانی همکاری می کند و با خاندان طالبانی، به خاطر حمایت از پ.ک.ک سرِ ستیز دارد. اما نهایتا این منافع اقتصادی است که که ممکن است در آینده این بخش از تابلو را هم تغییر دهد و ترکیه در چرخشی عملگرایانه، با خاندان طالبانی هم روابط گسترده ای برقرار کند.

ترکیه و عراق بر سر مساله آب با یکدیگر اختلافاتی دارند. آنکارا تاکنون راضی نشده تا دست از توسعه طلبی در این بخش بردارد. آیا بغداد توان متقاعد کردن اردوغان را دارد؟

در سفر اخیر اردوغان به بغداد موضوع آب نیز به تفصیل مورد بحث و بررسی قرار گرفت و توافقی شکل گرفته که نشان می دهد از این به بعد، این ترکیه است که روشن می کند چه مقدار آب وارد عراق شود و به چه شکلی مورد استفاده قرار بگیرد. چرا که عراق حاضر شده در بخش هایی از کشاورزی، آبخیزداری و شبکه شهری از دانش و تجربیات مشاورین و مهندسین ترکیه کمک بگیرد. بنابراین شواهد نشان می دهد که اختلافات آبی، آنقدر عظیم نیست که بتواند بر روند همکاری های گسترده اقتصادی و امنیتی آنکارا و بغداد سایه بیندازد.

311312