ید درمانی بعد از جراحی سرطان تیروئید

ید درمانی بعد از جراحی سرطان تیروئید : راهکاری هدفمند برای نابودی سلول های باقی مانده

آیا ید درمانی بعد از جراحی سرطان تیروئید ضروری است؟ پاسخ این است که در بسیاری از موارد بله. ید درمانی با ید رادیواکتیو (I-۱۳۱) یک روش درمانی هدفمند و موثر است که به طور معمول پس از جراحی برداشتن غده تیروئید در انواع خاصی از سرطان تیروئید به ویژه سرطان پاپیلاری و فولیکولار تیروئید توصیه می شود. هدف اصلی این درمان از بین بردن باقیمانده بافت تیروئید و سلول های سرطانی احتمالی است که ممکن است پس از جراحی در بدن باقی مانده باشند. این مقاله به بررسی جامع ید درمانی پس از جراحی سرطان تیروئید از جنبه های مختلف پزشکی و علمی می پردازد.

ید درمانی چیست و چگونه عمل می کند؟

ایا ید درمانی همان شیمی درمانی است؟ ید درمانی با ید رادیواکتیو (Radioactive Iodine Therapy – RIT) یک روش درمانی سیستمیک است که از ید رادیواکتیو (I-۱۳۱) برای از بین بردن سلول های تیروئید چه سلول های طبیعی و چه سلول های سرطانی استفاده می کند. تیروئید غده ای است که به طور طبیعی ید را جذب می کند تا هورمون های تیروئید را تولید کند. سلول های سرطان تیروئید مشتق شده از سلول های تیروئید طبیعی نیز این توانایی جذب ید را حفظ می کنند.

در ید درمانی بیمار یک کپسول یا مایع حاوی ید رادیواکتیو I-۱۳۱ را به صورت خوراکی مصرف می کند. ید رادیواکتیو از طریق جریان خون در سراسر بدن پخش می شود اما به طور انتخابی توسط سلول های تیروئید جذب می گردد. هنگامی که ید رادیواکتیو در سلول های تیروئید تجمع می یابد پرتوهای بتا (نوعی پرتو رادیواکتیو) از خود ساطع می کند که این پرتوها سلول های تیروئید را تخریب کرده و از بین می برند. به دلیل خاصیت جذب انتخابی ید توسط سلول های تیروئید این درمان به طور نسبی بر سایر بافت های بدن تأثیر کمتری دارد.

چرا ید درمانی بعد از جراحی سرطان تیروئید توصیه می شود؟

هدف اصلی جراحی در سرطان تیروئید برداشتن کامل غده تیروئید و بافت سرطانی قابل مشاهده است. با این حال در برخی موارد به ویژه در سرطان های پاپیلاری و فولیکولار احتمال باقی ماندن سلول های میکروسکوپی تیروئید یا سرطان در بدن پس از جراحی وجود دارد. این سلول های باقی مانده می توانند منجر به عود سرطان در آینده شوند.

ید درمانی پس از جراحی به دلایل متعددی توصیه می شود :

• از بین بردن باقیمانده بافت تیروئید : حتی با جراحی ماهرانه برداشتن کامل تمام بافت تیروئید به طور کامل غیرممکن است. ید درمانی باقیمانده بافت تیروئید طبیعی را که پس از جراحی باقی می ماند از بین می برد. این امر به دو دلیل مهم است : اولاً بافت تیروئید باقی مانده می تواند هورمون تیروئید تولید کند و پیگیری سطح هورمون تیروئید (تیروگلوبولین) را برای تشخیص عود سرطان دشوار سازد. ثانیاً اگر سلول های سرطانی در بافت تیروئید باقی مانده وجود داشته باشند ید درمانی آنها را نیز هدف قرار می دهد.
• از بین بردن سلول های سرطانی میکروسکوپی : حتی اگر در زمان جراحی هیچ بافت سرطانی قابل مشاهده ای باقی نمانده باشد ممکن است سلول های سرطانی میکروسکوپی وجود داشته باشند که در جریان خون یا سیستم لنفاوی پخش شده اند. ید درمانی می تواند این سلول های سرطانی پنهان را در سراسر بدن هدف قرار دهد و از بین ببرد احتمال عود سرطان را کاهش دهد و بقای بیمار را بهبود بخشد.
• درمان متاستازهای دوردست : در مواردی که سرطان تیروئید به سایر قسمت های بدن (متاستاز) گسترش یافته باشد ید درمانی می تواند برای درمان این متاستازها نیز استفاده شود. سلول های سرطانی تیروئید در متاستازها نیز اغلب توانایی جذب ید را حفظ می کنند و می توانند توسط ید رادیواکتیو مورد هدف قرار گیرند.

چه کسانی به ید درمانی بعد از جراحی سرطان تیروئید نیاز دارند؟

تصمیم برای انجام ید درمانی بعد از جراحی سرطان تیروئید به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله :

• نوع سرطان تیروئید : ید درمانی عمدتاً برای سرطان پاپیلاری و فولیکولار تیروئید موثر است. این انواع سرطان ها به عنوان سرطان های تیروئید تمایز یافته شناخته می شوند و سلول های آنها توانایی جذب ید را حفظ می کنند. در انواع نادرتر سرطان تیروئید مانند سرطان مدولاری و آناپلاستیک تیروئید ید درمانی معمولاً موثر نیست زیرا این سلول ها ید را به خوبی جذب نمی کنند.
• مرحله سرطان : مرحله سرطان در زمان تشخیص یکی از مهم ترین عوامل تعیین کننده نیاز به ید درمانی است. بیمارانی که سرطان آنها به غدد لنفاوی گردن یا سایر قسمت های بدن گسترش یافته است (مراحل بالاتر) معمولاً کاندیدای ید درمانی هستند. در مراحل اولیه سرطان که خطر عود پایین است ممکن است ید درمانی توصیه نشود یا به صورت انتخابی تر در نظر گرفته شود.
• خطر عود سرطان : پزشکان با استفاده از عوامل مختلفی مانند نوع سرطان مرحله اندازه تومور وجود گسترش به غدد لنفاوی و ویژگی های پاتولوژیک تومور خطر عود سرطان را ارزیابی می کنند. بیمارانی که خطر عود بالاتری دارند به احتمال زیاد از ید درمانی بهره مند می شوند.
• سطح تیروگلوبولین بعد از جراحی : تیروگلوبولین پروتئینی است که توسط سلول های تیروئید تولید می شود و به عنوان یک مارکر تومور در سرطان تیروئید استفاده می شود. سطح بالای تیروگلوبولین پس از جراحی می تواند نشان دهنده وجود باقیمانده بافت تیروئید یا سلول های سرطانی باشد و ممکن است نیاز به ید درمانی را مطرح کند.

تصمیم نهایی برای انجام ید درمانی باید به صورت فردی و با در نظر گرفتن تمام عوامل بالینی و ترجیحات بیمار توسط پزشک متخصص گرفته شود.

آماده سازی برای ید درمانی

قبل از انجام ید درمانی بیمار باید یک سری اقدامات آماده سازی را انجام دهد تا اثربخشی درمان به حداکثر برسد و عوارض جانبی احتمالی به حداقل برسد. مهم ترین اقدامات آماده سازی عبارتند از :

• رژیم غذایی کم ید : برای افزایش جذب ید رادیواکتیو توسط سلول های تیروئید بیماران باید حدود ۱ تا ۲ هفته قبل از درمان یک رژیم غذایی کم ید را رعایت کنند. این رژیم غذایی شامل اجتناب از مصرف غذاهای حاوی ید بالا مانند نمک یددار محصولات لبنی غذاهای دریایی جلبک دریایی و برخی مکمل های ویتامین است. پزشک یا متخصص تغذیه به بیمار در مورد جزئیات رژیم غذایی کم ید راهنمایی خواهد کرد.
• قطع مصرف هورمون تیروئید (لووتیروکسین) : برای تحریک تولید هورمون محرک تیروئید (TSH) که جذب ید رادیواکتیو توسط سلول های تیروئید را افزایش می دهد بیماران معمولاً باید مصرف هورمون تیروئید (لووتیروکسین) را حدود ۳ تا ۶ هفته قبل از درمان قطع کنند. قطع مصرف لووتیروکسین منجر به کم کاری تیروئید موقت می شود که ممکن است علائمی مانند خستگی یبوست و افزایش وزن را ایجاد کند. در برخی موارد پزشک ممکن است تیروتروپین نوترکیب انسانی (rhTSH) را به عنوان جایگزینی برای قطع لووتیروکسین تجویز کند. rhTSH سطح TSH را بدون نیاز به قطع لووتیروکسین افزایش می دهد و از علائم کم کاری تیروئید جلوگیری می کند.
• آزمایش های خون : قبل از ید درمانی آزمایش های خون برای ارزیابی عملکرد تیروئید سطح TSH و عملکرد کلیه انجام می شود. عملکرد کلیه برای دفع ید رادیواکتیو از بدن مهم است.
• بارداری و شیردهی : ید رادیواکتیو برای جنین و نوزاد شیرخوار مضر است. زنان باردار یا شیرده نباید ید درمانی انجام دهند. زنان در سن باروری باید قبل از درمان تست بارداری انجام دهند و از روش های پیشگیری از بارداری موثر در طول درمان و مدتی پس از آن استفاده کنند. شیردهی باید قبل از درمان متوقف شود و پس از درمان پزشک زمان مناسب برای شروع مجدد شیردهی را تعیین خواهد کرد.

فرایند ید درمانی چگونه است؟

ید درمانی معمولاً به صورت سرپایی انجام می شود اما در برخی موارد بسته به دوز ید رادیواکتیو و شرایط بیمار ممکن است بستری کوتاه مدت در بیمارستان لازم باشد. فرایند ید درمانی به طور کلی شامل مراحل زیر است :

1. مصرف ید رادیواکتیو : بیمار کپسول یا محلول مایع حاوی ید رادیواکتیو I-۱۳۱ را به صورت خوراکی مصرف می کند. دوز ید رادیواکتیو بر اساس نوع سرطان مرحله خطر عود و نتایج آزمایش های قبلی تعیین می شود.
2. جذب ید رادیواکتیو : ید رادیواکتیو از طریق جریان خون در بدن پخش می شود و به طور انتخابی توسط سلول های تیروئید جذب می گردد.
3. پرتودهی و تخریب سلول های تیروئید : ید رادیواکتیو پرتوهای بتا از خود ساطع می کند که سلول های تیروئید را تخریب می کنند.
4. دفع ید رادیواکتیو : ید رادیواکتیو اضافی که توسط سلول های تیروئید جذب نشده است به تدریج از طریق ادرار مدفوع و عرق از بدن دفع می شود.

در طول دوره ید درمانی بیماران باید اقدامات احتیاطی پرتوی را رعایت کنند تا از قرار گرفتن سایر افراد در معرض پرتوهای رادیواکتیو جلوگیری شود. این اقدامات احتیاطی شامل موارد زیر است :

• مایعات فراوان بنوشید : نوشیدن مایعات زیاد به دفع سریع تر ید رادیواکتیو از بدن کمک می کند.
• بهداشت فردی را رعایت کنید : شستشوی دست ها به طور مکرر استفاده از سرویس بهداشتی جداگانه و شستشوی جداگانه لباس ها به کاهش انتشار رادیواکتیویته کمک می کند.
• اجتناب از تماس نزدیک با دیگران : به ویژه با زنان باردار و کودکان تا چند روز پس از درمان از تماس نزدیک خودداری کنید. فاصله مناسب را حفظ کنید و مدت زمان تماس را محدود کنید.
• محدودیت در سفرهای هوایی : سفر هوایی ممکن است به دلیل وجود رادیواکتیویته در بدن محدود شود. قبل از سفر با پزشک خود مشورت کنید.

مدت زمان رعایت اقدامات احتیاطی پرتوی به دوز ید رادیواکتیو و میزان دفع آن از بدن بستگی دارد و توسط پزشک تعیین می شود.

عوارض جانبی احتمالی ید درمانی

ید درمانی عموماً یک روش درمانی بی خطر و موثر است اما مانند هر درمان پزشکی دیگری ممکن است عوارض جانبی داشته باشد. عوارض جانبی ید درمانی معمولاً خفیف و موقتی هستند اما در موارد نادر عوارض جانبی جدی تر نیز ممکن است رخ دهد.

عوارض جانبی کوتاه مدت :

• تهوع و استفراغ : تهوع و استفراغ از شایع ترین عوارض جانبی کوتاه مدت ید درمانی هستند که معمولاً خفیف تا متوسط بوده و با داروهای ضد تهوع قابل کنترل هستند.
• التهاب غدد بزاقی (سیالادنیت) : غدد بزاقی نیز ید را جذب می کنند و ممکن است در اثر ید رادیواکتیو ملتهب و دردناک شوند. جویدن آدامس یا مکیدن آبنبات ترش می تواند به تحریک ترشح بزاق و کاهش التهاب غدد بزاقی کمک کند.
• تغییرات چشایی و بویایی : برخی از بیماران ممکن است تغییرات موقتی در حس چشایی و بویایی خود تجربه کنند.
• خشکی دهان و گلو : ید درمانی می تواند باعث خشکی دهان و گلو شود. نوشیدن مایعات فراوان و استفاده از دهان شویه های مرطوب کننده می تواند به کاهش این عارضه کمک کند.
• درد گردن : درد خفیف در ناحیه گردن ممکن است به دلیل التهاب بافت تیروئید باقی مانده رخ دهد.
• خستگی : خستگی یکی از عوارض جانبی شایع ید درمانی است که معمولاً موقتی است.

عوارض جانبی بلندمدت :

• کم کاری تیروئید : ید درمانی با تخریب بافت تیروئید باقی مانده می تواند منجر به کم کاری تیروئید شود. بیمارانی که ید درمانی انجام می دهند معمولاً نیاز به مصرف مادام العمر هورمون تیروئید (لووتیروکسین) برای جایگزینی هورمون های از دست رفته تیروئید دارند.
• ناباروری موقت : ید درمانی ممکن است به طور موقت بر باروری مردان و زنان تأثیر بگذارد. مردان ممکن است کاهش موقت تعداد اسپرم را تجربه کنند و زنان ممکن است بی نظمی های قاعدگی داشته باشند. ناباروری ناشی از ید درمانی معمولاً موقتی است و باروری پس از مدتی به حالت عادی باز می گردد. با این حال در مورد برنامه بارداری خود با پزشک مشورت کنید.
• افزایش خطر سرطان های ثانویه : مطالعات نشان داده اند که ید درمانی ممکن است خطر ابتلا به برخی از سرطان های ثانویه مانند سرطان خون و سرطان مثانه را به میزان اندکی افزایش دهد. با این حال این خطر بسیار کم است و مزایای ید درمانی در درمان سرطان تیروئید معمولاً بسیار بیشتر از این خطر احتمالی است.

در صورت بروز هر گونه عوارض جانبی پس از ید درمانی به پزشک خود اطلاع دهید.

مراقبت های بعد از ید درمانی و پیگیری های لازم

پس از ید درمانی بیماران باید به طور منظم توسط پزشک متخصص غدد پیگیری شوند. پیگیری های بعد از ید درمانی شامل موارد زیر است :

• اندازه گیری سطح تیروگلوبولین : سطح تیروگلوبولین خون به عنوان یک مارکر تومور برای تشخیص عود سرطان تیروئید به طور منظم اندازه گیری می شود. سطح پایین یا غیرقابل تشخیص تیروگلوبولین نشان دهنده موفقیت درمان است در حالی که افزایش سطح تیروگلوبولین ممکن است نشان دهنده عود سرطان باشد.
• اسکن ید رادیواکتیو (اسکن کل بدن) : اسکن ید رادیواکتیو ممکن است به صورت دوره ای برای بررسی وجود باقیمانده بافت تیروئید یا سلول های سرطانی در بدن انجام شود.
• سونوگرافی گردن : سونوگرافی گردن برای بررسی غدد لنفاوی گردن و ناحیه تیروئید به طور منظم انجام می شود.
• آزمایش های عملکرد تیروئید : آزمایش های عملکرد تیروئید برای اطمینان از دوز مناسب هورمون تیروئید (لووتیروکسین) و مدیریت کم کاری تیروئید به طور منظم انجام می شود.
• معاینات بالینی : معاینات بالینی منظم توسط پزشک برای بررسی علائم عود سرطان و ارزیابی سلامت کلی بیمار انجام می شود.

برنامه پیگیری برای هر بیمار به صورت فردی و بر اساس نوع سرطان مرحله خطر عود و پاسخ به درمان تعیین می شود. پیگیری منظم و دقیق برای تشخیص زودهنگام عود سرطان و درمان به موقع آن بسیار مهم است.

سبک زندگی و توصیه های خانگی بعد از ید درمانی

پس از ید درمانی رعایت برخی توصیه های سبک زندگی و خانگی می تواند به بهبود روند بهبودی و کاهش عوارض جانبی کمک کند :

• مصرف مایعات فراوان : نوشیدن مایعات زیاد به دفع سریع تر ید رادیواکتیو از بدن و جلوگیری از کم آبی کمک می کند.
• رژیم غذایی متعادل و سالم : رعایت یک رژیم غذایی متعادل و سالم که سرشار از میوه ها سبزیجات و غلات کامل باشد به تقویت سیستم ایمنی بدن و بهبود سلامت کلی کمک می کند.
• ورزش منظم : ورزش منظم به حفظ وزن سالم بهبود خلق و خو و کاهش خستگی کمک می کند. با پزشک خود در مورد نوع و میزان ورزش مناسب برای خود مشورت کنید.
• ترک سیگار و الکل : سیگار و الکل می توانند سیستم ایمنی بدن را ضعیف کرده و روند بهبودی را کند کنند. ترک سیگار و الکل به بهبود سلامت کلی و کاهش خطر عوارض جانبی کمک می کند.
• مدیریت استرس : استرس می تواند سیستم ایمنی بدن را ضعیف کرده و عوارض جانبی را تشدید کند. روش های مدیریت استرس مانند یوگا مدیتیشن و تنفس عمیق می تواند به کاهش استرس و بهبود سلامت روان کمک کند.
• استراحت کافی : استراحت کافی به بدن کمک می کند تا بهبود یابد و انرژی خود را بازیابد. به اندازه کافی بخوابید و در صورت نیاز در طول روز استراحت کنید.

پیشگیری از بازگشت سرطان تیروئید

اگرچه ید درمانی و جراحی به طور موثری سلول های سرطانی تیروئید را از بین می برند اما خطر عود سرطان همیشه وجود دارد. برای کاهش خطر عود سرطان تیروئید رعایت نکات زیر توصیه می شود :

• پیگیری منظم با پزشک : مهم ترین اقدام برای پیشگیری از عود سرطان تیروئید پیگیری منظم و دقیق با پزشک متخصص غدد است. به تمام ویزیت های پیگیری خود پایبند باشید و تمام آزمایش ها و اسکن های توصیه شده را انجام دهید.
• مصرف منظم هورمون تیروئید : مصرف منظم و دقیق هورمون تیروئید (لووتیروکسین) طبق دستور پزشک نه تنها کم کاری تیروئید را درمان می کند بلکه می تواند رشد سلول های سرطانی تیروئید باقی مانده را نیز سرکوب کند.
• سبک زندگی سالم : رعایت سبک زندگی سالم شامل رژیم غذایی متعادل ورزش منظم مدیریت استرس و ترک سیگار و الکل به تقویت سیستم ایمنی بدن و کاهش خطر عود سرطان کمک می کند.
• آگاهی از علائم عود سرطان : با علائم عود سرطان تیروئید مانند تورم در گردن مشکل در بلع یا تنفس گرفتگی صدا و درد استخوان آشنا باشید و در صورت مشاهده هر یک از این علائم فوراً به پزشک خود اطلاع دهید.

نتیجه گیری

ید درمانی بعد از جراحی سرطان تیروئید یک روش درمانی ارزشمند و موثر برای از بین بردن باقیمانده بافت تیروئید و سلول های سرطانی احتمالی است. این درمان نقش مهمی در کاهش خطر عود سرطان و بهبود بقای بیماران مبتلا به سرطان پاپیلاری و فولیکولار تیروئید دارد. با آماده سازی مناسب انجام دقیق درمان و پیگیری های منظم پس از درمان بیماران می توانند از مزایای ید درمانی بهره مند شوند و زندگی سالم و با کیفیتی داشته باشند. درک کامل از فرایند درمان عوارض جانبی احتمالی و مراقبت های بعد از درمان به بیماران کمک می کند تا با اطمینان خاطر این مرحله از درمان سرطان تیروئید را پشت سر بگذارند.

پرسش های متداول

۱. آیا ید درمانی دردناک است؟

ید درمانی به خودی خود دردناک نیست. مصرف کپسول یا محلول ید رادیواکتیو هیچ دردی ندارد. با این حال برخی از عوارض جانبی مانند التهاب غدد بزاقی ممکن است باعث ناراحتی و درد شود. این عوارض جانبی معمولاً خفیف و موقتی هستند و با داروهای مسکن و مراقبت های حمایتی قابل کنترل هستند.

۲. چه مدت پس از ید درمانی رادیواکتیویته در بدن باقی می ماند؟

نیمه عمر فیزیکی ید رادیواکتیو I-۱۳۱ حدود ۸ روز است. این بدان معناست که در هر ۸ روز میزان رادیواکتیویته ید در بدن به نصف کاهش می یابد. بیشتر ید رادیواکتیو در طی چند هفته اول پس از درمان از بدن دفع می شود. با این حال مقدار کمی از رادیواکتیویته ممکن است برای چند ماه در بدن باقی بماند. پزشک شما در مورد اقدامات احتیاطی پرتوی و مدت زمان رعایت آنها راهنمایی های لازم را ارائه خواهد داد.

۳. آیا ید درمانی باعث ریزش مو می شود؟

ریزش مو از عوارض جانبی شایع شیمی درمانی نیست اما در موارد نادر ریزش موی موقت ممکن است به دلیل ید درمانی رخ دهد. ریزش مو ناشی از ید درمانی معمولاً خفیف و موقتی است و موها پس از مدتی دوباره رشد می کنند.

توجه : اطلاعات ارائه شده در این مقاله جنبه عمومی دارد و جایگزین نظر تخصصی پزشک نیست. برای تشخیص و درمان بیماری های خود همیشه با پزشک متخصص مشورت کنید.