گونه های جانوری

گوناگونی جانوران این پدیده شگفت انگیز و بی انتها همواره ذهن بشر را به خود مشغول کرده است. از کوچک ترین حشرات تا بزرگ ترین نهنگ ها دنیای جانوران سرشار از تنوع و پیچیدگی است. هر گونه با ویژگی های منحصربه فرد خود نقشی حیاتی در اکوسیستم ایفا می کند. شناخت این گوناگونی نه تنها به درک بهتر جهان پیرامون کمک می کند بلکه در حفظ و نگهداری از این میراث ارزشمند نیز مؤثر است. بررسی ویژگی ها طبقه بندی و ساختار جانوران از ابعاد مختلف به ما نشان می دهد که این گروه از موجودات زنده چقدر پیچیده و در عین حال هماهنگ با محیط زیست خود هستند. این مقاله به بررسی جامع دنیای جانوران می پردازد و تلاش می کند تا با زبانی ساده و تخصصی ابعاد مختلف این گوناگونی را برای خوانندگان آشکار سازد. از تعریف و مفهوم جانور تا ویژگی های منحصر به فرد طبقه بندی علمی ساختار تولیدمثل و رشد و نمو همه و همه در این مقاله مورد بررسی قرار می گیرند. همچنین به بررسی دو گروه بزرگ جانوران بی مهره و مهره دار و زیرگروه های آن ها خواهیم پرداخت.

تعریف

جانوران که با نام حیوانات نیز شناخته می شوند گروهی گسترده و متنوع از موجودات زنده هستند که در فرمانروی جانوران (Animalia) طبقه بندی می شوند. این فرمانرو یکی از بزرگ ترین و متنوع ترین گروه های زیستی است که شامل بیش از ۱.۵ میلیون گونه شناسایی شده می شود و تخمین زده می شود که میلیون ها گونه دیگر هنوز کشف نشده اند. جانوران همگی یوکاریوت (دارای سلول های پیچیده با هسته مشخص) و پرسلولی هستند و از ویژگی های بارز آن ها می توان به تغذیه هتروتروفیک (مصرف مواد آلی تولیدشده توسط سایر موجودات) توانایی حرکت (در بیشتر گونه ها) و تولیدمثل جنسی اشاره کرد. تنوع جانوران بسیار زیاد است و آن ها در تمامی زیستگاه های کره زمین از اعماق اقیانوس ها تا بلندترین قله های کوهستان یافت می شوند. مطالعه جانوران که با نام جانورشناسی شناخته می شود یکی از شاخه های مهم زیست شناسی است و نقش حیاتی در درک اکوسیستم ها و حفظ تنوع زیستی دارد.

مفهوم جاندار و جانور

در زیست شناسی اصطلاحات جاندار و جانور اغلب به جای یکدیگر استفاده می شوند اما تفاوت های ظریفی بین این دو مفهوم وجود دارد. جاندار یک اصطلاح کلی است که به هر موجود زنده ای اشاره دارد از جمله باکتری ها قارچ ها گیاهان و جانوران. در مقابل جانور به طور خاص به اعضای فرمانروی جانوران اشاره دارد. بنابراین همه جانوران جاندار هستند اما همه جانداران جانور نیستند. این تمایز مهم است زیرا ویژگی ها و خصوصیات جانوران با سایر گروه های جانداران متفاوت است. به عنوان مثال گیاهان قادر به فتوسنتز هستند و دیواره سلولی دارند در حالی که جانوران فاقد این ویژگی ها هستند و برای تأمین انرژی به مصرف مواد آلی وابسته هستند. درک این تفاوت ها برای مطالعه و طبقه بندی موجودات زنده ضروری است.

ویژگی ها

جانوران دارای مجموعه ای از ویژگی های منحصربه فرد هستند که آن ها را از سایر گروه های جانداران متمایز می کند. یکی از بارزترین این ویژگی ها تغذیه هتروتروفیک است. جانوران قادر به تولید غذای خود نیستند و باید مواد آلی را از سایر موجودات زنده به دست آورند. این ویژگی باعث شده است که جانوران نقش مهمی در زنجیره های غذایی و چرخه های مواد مغذی در اکوسیستم ها ایفا کنند. علاوه بر این بیشتر جانوران دارای توانایی حرکت هستند که به آن ها امکان می دهد به دنبال غذا جفت و پناهگاه بگردند. ساختار بدنی جانوران نیز معمولاً پیچیده تر از سایر جانداران است و شامل بافت ها و اندام های مختلفی است که وظایف خاصی را انجام می دهند. سیستم عصبی و ماهیچه ها از جمله ویژگی های کلیدی هستند که به جانوران امکان می دهند به محرک های محیطی پاسخ دهند و حرکات هماهنگ انجام دهند. تولیدمثل جنسی نیز در بیشتر جانوران رایج است و باعث افزایش تنوع ژنتیکی در جمعیت ها می شود.

طبقه بندی علمی جانوران

طبقه بندی علمی جانوران بر اساس سیستم سلسله مراتبی است که توسط کارل لینه دانشمند سوئدی ابداع شده است. این سیستم جانوران را بر اساس ویژگی های مشترک و روابط تکاملی آن ها در گروه های مختلفی قرار می دهد. این گروه ها که به عنوان رتبه های آرایه شناختی شناخته می شوند شامل سلسله (یا فرمانرو) شاخه رده راسته تیره سرده و گونه هستند. سلسله بالاترین رتبه در این سیستم است و جانوران در سلسله جانوران (Animalia) قرار می گیرند. شاخه ها گروه های بزرگ تری هستند که جانوران را بر اساس ویژگی های کلی بدنشان تقسیم می کنند. به عنوان مثال شاخه طنابداران (Chordata) شامل جانورانی است که در دوره ای از زندگی خود دارای طناب عصبی پشتی هستند. رده ها راسته ها تیره ها و سرده ها گروه های کوچک تری هستند که جانوران را بر اساس ویژگی های جزئی تر و روابط تکاملی نزدیک تر تقسیم می کنند. گونه پایین ترین رتبه در این سیستم است و به گروهی از جانوران اطلاق می شود که قادر به تولیدمثل با یکدیگر هستند و فرزندان بارور تولید می کنند.

رتبه های آرایه شناختی جانداران

سیستم رتبه بندی آرایه شناختی ابزاری قدرتمند برای سازماندهی و درک تنوع زیستی است. هر رتبه نشان دهنده سطحی از روابط تکاملی بین گروه های مختلف جانوران است. سلسله (فرمانرو) بالاترین سطح است و گسترده ترین گروه ها را شامل می شود در حالی که گونه پایین ترین سطح است و محدودترین گروه ها را در بر می گیرد. در این سیستم هر رتبه زیرمجموعه ای از رتبه بالاتر از خود است. به عنوان مثال یک گونه خاص در یک سرده قرار می گیرد یک سرده در یک تیره یک تیره در یک راسته و غیره. این ساختار سلسله مراتبی به دانشمندان کمک می کند تا روابط بین گروه های مختلف جانوران را درک کنند و تاریخچه تکاملی آن ها را بازسازی کنند. علاوه بر رتبه های اصلی رتبه های فرعی نیز وجود دارند که برای طبقه بندی دقیق تر جانوران به کار می روند. این رتبه های فرعی شامل زیرشاخه فرورده زیرراسته و غیره هستند.

ساختار

ساختار بدنی جانوران بسیار متنوع است و با توجه به شیوه زندگی و محیط زیست آن ها تفاوت های زیادی دارد. با این حال برخی از ویژگی های ساختاری در بیشتر جانوران مشترک است. به عنوان مثال بیشتر جانوران دارای تقارن دوطرفی هستند به این معنی که بدن آن ها را می توان به دو نیمه آینه ای تقسیم کرد. این نوع تقارن امکان حرکت جهت دار و توسعه اندام های حسی در جلوی بدن را فراهم می کند. علاوه بر این بیشتر جانوران دارای سه لایه بافتی اصلی هستند: اکتودرم (لایه بیرونی) مزودرم (لایه میانی) و اندودرم (لایه داخلی). این لایه ها در طول رشد جنینی تشکیل می شوند و به اندام ها و بافت های مختلف بدن تبدیل می شوند. حفره بدنی (سلوم) نیز یکی دیگر از ویژگی های مهم ساختاری است که در بسیاری از جانوران وجود دارد. سلوم فضایی پر از مایع است که بین دستگاه گوارش و دیواره بدن قرار دارد و نقش مهمی در حمایت از اندام ها انتقال مواد مغذی و دفع مواد زائد ایفا می کند.

تولیدمثل و رشد و نمو

تولیدمثل و رشد و نمو فرآیندهای حیاتی هستند که بقای جانوران را تضمین می کنند. جانوران می توانند به دو روش جنسی و غیرجنسی تولیدمثل کنند. تولیدمثل جنسی که در بیشتر جانوران رایج است شامل ترکیب گامت های نر (اسپرم) و ماده (تخمک) است که منجر به تشکیل یک سلول تخم (زیگوت) می شود. زیگوت با تقسیمات سلولی مکرر به یک جنین تبدیل می شود که در نهایت به یک جانور بالغ تبدیل می شود. تولیدمثل غیرجنسی که در برخی از جانوران ساده مانند اسفنج ها و کرم ها دیده می شود شامل تولید فرزندان از یک والد واحد بدون نیاز به ترکیب گامت ها است. رشد و نمو جانوران نیز فرآیندی پیچیده است که شامل تغییرات زیادی در شکل و عملکرد بدن می شود. در طول رشد جنینی سلول ها تمایز می یابند و به بافت ها و اندام های مختلف تبدیل می شوند. پس از تولد یا خروج از تخم جانوران به رشد خود ادامه می دهند تا به اندازه و بلوغ جنسی برسند.

جانوران بی مهره

جانوران بی مهره گروهی بسیار بزرگ و متنوع از جانوران هستند که فاقد ستون فقرات هستند. این گروه بیش از ۹۷ درصد از کل گونه های جانوری را تشکیل می دهد و شامل طیف گسترده ای از موجودات زنده از جمله اسفنج ها کیسه تنان کرم ها نرم تنان و بندپایان می شود. بی مهرگان در تمامی زیستگاه های کره زمین یافت می شوند و نقش مهمی در اکوسیستم ها ایفا می کنند. آن ها به عنوان منبع غذایی برای سایر جانوران تجزیه کنندگان مواد آلی و گرده افشان های گیاهان عمل می کنند. تنوع بی مهرگان بسیار زیاد است و آن ها از نظر اندازه شکل ساختار بدنی و شیوه زندگی تفاوت های زیادی دارند. مطالعه بی مهرگان که با نام بی مهرگان شناسی شناخته می شود یکی از شاخه های مهم جانورشناسی است و نقش حیاتی در درک تنوع زیستی و عملکرد اکوسیستم ها دارد.

اسفنج ها

اسفنج ها ساده ترین جانوران پرسلولی هستند که در شاخه اسفنجیان (Porifera) طبقه بندی می شوند. آن ها فاقد بافت ها و اندام های واقعی هستند و بدن آن ها از مجموعه ای از سلول های تخصصی تشکیل شده است که به صورت مستقل عمل می کنند. اسفنج ها معمولاً در آب های شور یافت می شوند و به سطوح زیرین متصل هستند. آن ها از طریق فیلتر کردن آب تغذیه می کنند و ذرات معلق و مواد آلی را از آب جذب می کنند. بدن اسفنج ها دارای منافذ زیادی است که آب از طریق آن ها وارد بدن می شود و از طریق یک دهانه بزرگ به نام اُسکولوم (Osculum) خارج می شود. سلول های تاژک دار (Choanocytes) در داخل بدن اسفنج ها قرار دارند و با حرکت تاژک های خود جریان آب را ایجاد می کنند و ذرات غذایی را به دام می اندازند. اسفنج ها می توانند به دو روش جنسی و غیرجنسی تولیدمثل کنند و نقش مهمی در فیلتر کردن آب و حفظ کیفیت آب دارند.

کیسه تنان

کیسه تنان که با نام مرجانیان نیز شناخته می شوند شاخه ای از جانوران هستند که شامل عروس های دریایی شقایق های دریایی و مرجان ها می شود. آن ها دارای بدنی نرم و کیسه مانند هستند که دارای یک دهانه است که هم به عنوان ورودی و هم به عنوان خروجی عمل می کند. کیسه تنان دارای سلول های نیش دار (Cnidocytes) هستند که برای دفاع و شکار استفاده می شوند. این سلول ها حاوی ساختارهای سوزنی شکل به نام نماتوسیست (Nematocyst) هستند که با لمس کردن تحریک می شوند و به طعمه تزریق می شوند. کیسه تنان در دو شکل اصلی وجود دارند: پولیپ (Polyps) که به سطوح زیرین متصل هستند و مدوز (Medusae) که شناور هستند. برخی از کیسه تنان مانند مرجان ها کلونی های بزرگی را تشکیل می دهند که به عنوان صخره های مرجانی شناخته می شوند. صخره های مرجانی از متنوع ترین و پربارترین اکوسیستم های دریایی هستند و زیستگاه بسیاری از گونه های جانوری و گیاهی را فراهم می کنند.

کرم ها

کرم ها گروهی بسیار متنوع از جانوران هستند که دارای بدنی دراز و استوانه ای شکل هستند. آن ها در شاخه های مختلفی طبقه بندی می شوند از جمله کرم های پهن (Platyhelminthes) کرم های لوله ای (Nematoda) و کرم های حلقوی (Annelida). کرم ها در تمامی زیستگاه های کره زمین یافت می شوند و نقش مهمی در اکوسیستم ها ایفا می کنند. برخی از کرم ها انگل هستند و از بدن سایر جانوران تغذیه می کنند در حالی که برخی دیگر آزادزی هستند و از مواد آلی موجود در خاک یا آب تغذیه می کنند. کرم ها از نظر اندازه شکل و ساختار بدنی تفاوت های زیادی دارند. کرم های پهن دارای بدنی پهن و بدون سلوم هستند در حالی که کرم های لوله ای دارای بدنی استوانه ای و سلوم کاذب هستند. کرم های حلقوی دارای بدنی تقسیم بندی شده هستند که از حلقه های متعددی تشکیل شده است.

نرم تنان

نرم تنان شاخه ای از جانوران هستند که شامل حلزون ها صدف ها هشت پاها و ماهی های مرکب می شود. آن ها دارای بدنی نرم هستند که معمولاً توسط یک صدف سخت محافظت می شود. نرم تنان در تمامی زیستگاه های آبی و خاکی یافت می شوند و نقش مهمی در اکوسیستم ها ایفا می کنند. برخی از نرم تنان گیاه خوار هستند و از جلبک ها و گیاهان دریایی تغذیه می کنند در حالی که برخی دیگر گوشت خوار هستند و از سایر جانوران تغذیه می کنند. نرم تنان از نظر اندازه شکل و ساختار بدنی تفاوت های زیادی دارند. حلزون ها دارای یک صدف مارپیچی هستند که بدن آن ها را محافظت می کند در حالی که صدف ها دارای دو صدف هستند که به هم متصل شده اند. هشت پاها فاقد صدف هستند و دارای هشت بازو هستند که برای گرفتن طعمه و حرکت استفاده می شوند.

بندپایان

بندپایان بزرگ ترین و متنوع ترین شاخه جانوران هستند که شامل حشرات عنکبوتیان سخت پوستان و هزارپایان می شود. آن ها دارای بدنی تقسیم بندی شده هستند که از سه قسمت اصلی تشکیل شده است: سر سینه و شکم. بندپایان دارای اسکلت خارجی سختی هستند که از کیتین ساخته شده است و بدن آن ها را محافظت می کند. آن ها همچنین دارای پاهای مفصلی هستند که به آن ها امکان می دهد به سرعت و به طور مؤثر حرکت کنند. بندپایان در تمامی زیستگاه های کره زمین یافت می شوند و نقش مهمی در اکوسیستم ها ایفا می کنند. آن ها به عنوان گرده افشان های گیاهان شکارچیان سایر جانوران و تجزیه کنندگان مواد آلی عمل می کنند. تنوع بندپایان بسیار زیاد است و آن ها از نظر اندازه شکل ساختار بدنی و شیوه زندگی تفاوت های زیادی دارند. حشرات بزرگ ترین گروه بندپایان هستند و شامل بیش از یک میلیون گونه شناسایی شده می شوند.

جانوران مهره دار

جانوران مهره دار زیرشاخه ای از طنابداران هستند که دارای ستون فقرات هستند. این گروه شامل ماهی ها دوزیستان خزندگان پرندگان و پستانداران می شود. مهره داران دارای اسکلت داخلی هستند که از استخوان یا غضروف ساخته شده است و بدن آن ها را حمایت می کند. آن ها همچنین دارای سیستم عصبی پیچیده ای هستند که شامل مغز و نخاع می شود. مهره داران در تمامی زیستگاه های کره زمین یافت می شوند و نقش مهمی در اکوسیستم ها ایفا می کنند. آن ها به عنوان شکارچیان طعمه ها و تجزیه کنندگان مواد آلی عمل می کنند. تنوع مهره داران بسیار زیاد است و آن ها از نظر اندازه شکل ساختار بدنی و شیوه زندگی تفاوت های زیادی دارند. پستانداران پیشرفته ترین گروه مهره داران هستند و دارای ویژگی های منحصربه فردی مانند مو غدد پستانی و خونگرم بودن هستند.

ماهی ها

ماهی ها گروهی متنوع از جانوران مهره دار هستند که در آب زندگی می کنند و دارای آبشش برای تنفس هستند. آن ها در دو گروه اصلی طبقه بندی می شوند: ماهی های غضروفی (Chondrichthyes) که شامل کوسه ها و سفره ماهی ها می شود و ماهی های استخوانی (Osteichthyes) که شامل بیشتر ماهی های دیگر می شود. ماهی ها در تمامی آب های کره زمین یافت می شوند و نقش مهمی در اکوسیستم های آبی ایفا می کنند. آن ها به عنوان منبع غذایی برای سایر جانوران و انسان ها عمل می کنند و در کنترل جمعیت سایر گونه ها نقش دارند. ماهی ها از نظر اندازه شکل و ساختار بدنی تفاوت های زیادی دارند. برخی از ماهی ها مانند کوسه ها شکارچیان راس هرم غذایی هستند در حالی که برخی دیگر مانند ماهی های کوچک طعمه سایر جانوران هستند.

دوزیستان

دوزیستان گروهی از جانوران مهره دار هستند که شامل قورباغه ها وزغ ها سمندرها و سمندرهای آبی می شود. آن ها دارای زندگی دوگانه هستند به این معنی که در آب و خشکی زندگی می کنند. دوزیستان معمولاً در آب تخم گذاری می کنند و لارو آن ها که به عنوان بچه قورباغه شناخته می شود در آب زندگی می کند و با آبشش تنفس می کند. پس از دگردیسی دوزیستان بالغ به خشکی می روند و با شش و پوست تنفس می کنند. دوزیستان در تمامی قاره ها به جز قطب جنوب یافت می شوند و نقش مهمی در اکوسیستم ها ایفا می کنند. آن ها به عنوان شکارچیان حشرات و سایر بی مهرگان عمل می کنند و به عنوان طعمه برای سایر جانوران مورد استفاده قرار می گیرند. دوزیستان به دلیل حساسیت بالای خود به تغییرات محیطی به عنوان شاخص های زیستی مورد استفاده قرار می گیرند.

خزندگان

خزندگان گروهی از جانوران مهره دار هستند که شامل مارها مارمولک ها لاک پشت ها و تمساح ها می شود. آن ها دارای پوست خشک و فلس دار هستند که از آن ها در برابر از دست دادن آب محافظت می کند. خزندگان تخم گذار هستند و تخم های خود را در خشکی می گذارند. آن ها در تمامی قاره ها به جز قطب جنوب یافت می شوند و نقش مهمی در اکوسیستم ها ایفا می کنند. خزندگان به عنوان شکارچیان طعمه ها و تجزیه کنندگان مواد آلی عمل می کنند. برخی از خزندگان مانند مارها دارای زهر هستند که برای کشتن طعمه و دفاع از خود استفاده می شود. خزندگان از نظر اندازه شکل و شیوه زندگی تفاوت های زیادی دارند. لاک پشت ها دارای یک صدف سخت هستند که بدن آن ها را محافظت می کند در حالی که مارمولک ها دارای بدنی کشیده و پاهای کوتاه هستند.

پرندگان

پرندگان گروهی از جانوران مهره دار هستند که دارای پر هستند و قادر به پرواز هستند. آن ها از نسل دایناسورهای کوچک گوشت خوار تکامل یافته اند و دارای ویژگی های منحصربه فردی مانند استخوان های توخالی و کیسه های هوایی هستند که به آن ها کمک می کند تا پرواز کنند. پرندگان در تمامی زیستگاه های کره زمین یافت می شوند و نقش مهمی در اکوسیستم ها ایفا می کنند. آن ها به عنوان گرده افشان های گیاهان شکارچیان حشرات و سایر بی مهرگان و پخش کننده های بذر عمل می کنند. پرندگان از نظر اندازه شکل و شیوه زندگی تفاوت های زیادی دارند. برخی از پرندگان مانند عقاب ها شکارچیان راس هرم غذایی هستند در حالی که برخی دیگر مانند مرغ های مگس خوار از شهد گل ها تغذیه می کنند.

پستانداران

پستانداران گروهی از جانوران مهره دار هستند که دارای مو غدد پستانی و خونگرم بودن هستند. آن ها از نسل خزندگان تکامل یافته اند و دارای ویژگی های منحصربه فردی مانند مغز بزرگ و مراقبت از نوزادان هستند. پستانداران در تمامی زیستگاه های کره زمین یافت می شوند و نقش مهمی در اکوسیستم ها ایفا می کنند. آن ها به عنوان شکارچیان طعمه ها و تجزیه کنندگان مواد آلی عمل می کنند. پستانداران از نظر اندازه شکل و شیوه زندگی تفاوت های زیادی دارند. برخی از پستانداران مانند نهنگ ها در آب زندگی می کنند در حالی که برخی دیگر مانند خفاش ها قادر به پرواز هستند. انسان ها نیز جزء پستانداران هستند و دارای توانایی های شناختی و فرهنگی پیشرفته ای هستند.

جانداران به چند دسته تقسیم می شوند؟

جانداران به طور کلی به پنج فرمانرو تقسیم می شوند: پروکاریوت ها (باکتری ها و آرکئ ها) آغازیان قارچ ها گیاهان و جانوران. هر فرمانرو شامل گروه های متنوعی از موجودات زنده با ویژگی های منحصربه فرد است.

حیوان ملی ایران چیست؟

شیر ایرانی (Panthera leo persica) به عنوان نماد جانوری و حیوانی ملی ایران شناخته می شود اگرچه متاسفانه این گونه در حال حاضر در ایران منقرض شده است.

سلطان کوهستان لقب کدام حیوان بومی ایران است؟

پلنگ ایرانی (Panthera pardus saxicolor) به دلیل قدرت چابکی و توانایی زندگی در مناطق کوهستانی لقب سلطان کوهستان را به خود اختصاص داده است.

کروکودیل بومی ایران چه نام دارد؟

گاندو (Crocodylus palustris) تنها گونه کروکودیل بومی ایران است که در مناطق جنوب شرقی کشور به ویژه در استان سیستان و بلوچستان یافت می شود.

گوزن نماد چیست؟

گوزن در فرهنگ های مختلف نماد معانی گوناگونی است از جمله ظرافت سرعت معنویت تجدید حیات و ارتباط با طبیعت. این حیوان در هنر و اسطوره شناسی نیز جایگاه ویژه ای دارد.