همانند جویی پایان نامه چیست
همانندجویی مشابهت‌سنجی یا اصالت‌سنجی پایان‌نامه فرایندی حیاتی برای اطمینان از عدم سرقت علمی است که پژوهشگران ملزم به انجام آن پیش از دفاع هستند. این فرآیند میزان تشابه متن پایان‌نامه با سایر منابع علمی و اطلاعات موجود در پایگاه داده‌ها را بررسی می‌کند. این کار نه تنها به حفظ اخلاق پژوهشی کمک می‌کند بلکه اعتبار اثر علمی شما را نیز تضمین می‌نماید.
در دنیای پژوهش و نگارش علمی اصالت و نوآوری از اهمیت بالایی برخوردار است. پایان‌نامه به عنوان ثمره سال‌ها تلاش و تحقیق دانشجو باید بازتابی از دانش و بینش او باشد. به همین دلیل پیش از ارائه نهایی پایان‌نامه فرآیندی به نام همانندجویی یا مشابهت‌سنجی انجام می‌شود. این فرآیند با هدف بررسی میزان تشابه متن پایان‌نامه با منابع دیگر صورت می‌گیرد تا از بروز هرگونه سرقت ادبی یا استفاده نامناسب از آثار دیگران جلوگیری شود. انجام صحیح و دقیق همانندجویی نه تنها یک الزام دانشگاهی است بلکه نشان‌دهنده پایبندی پژوهشگر به اصول اخلاقی و حرفه‌ای در حوزه علم و دانش است. در ادامه به ابعاد مختلف این فرآیند از تعریف و نحوه انجام آن گرفته تا معرفی سامانه‌های مربوطه و راهکارهای کاهش درصد تشابه خواهیم پرداخت.
تعریف همانندجویی و مشابهت‌سنجی پایان‌نامه
همانندجویی مشابهت‌سنجی و اصالت‌سنجی اصطلاحاتی هستند که همگی به یک فرآیند مشخص اشاره دارند: بررسی دقیق متن یک اثر علمی مانند پایان‌نامه یا رساله به منظور یافتن بخش‌هایی که ممکن است با متون دیگری که پیشتر منتشر شده‌اند شباهت داشته باشند. هدف اصلی از این بررسی اطمینان از اصالت اثر و پیشگیری از سرقت علمی است. در این فرآیند متن پایان‌نامه با حجم عظیمی از داده‌ها شامل پایان‌نامه‌ها و رساله‌های پیشین ثبت شده در پایگاه‌های اطلاعاتی ملی و بین‌المللی مقالات علمی کتاب‌ها و محتوای موجود در وب مقایسه می‌شود. نرم‌افزارهای هوشمند این مقایسه را انجام داده و بخش‌های مشابه را شناسایی می‌کنند. نتیجه این مقایسه به صورت درصدی از تشابه کلی متن و همچنین گزارش تفصیلی از بخش‌های مشابه و منابع آن‌ها ارائه می‌شود. این درصد نشان‌دهنده میزان اشتراک متنی پایان‌نامه با منابع موجود در پایگاه داده است و معمولاً دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی سقف مشخصی را برای درصد قابل قبول مشابهت تعیین می‌کنند (که اغلب زیر 35 درصد است اما می‌تواند بسته به مقررات دانشگاه متفاوت باشد). این فرآیند به پژوهشگران کمک می‌کند تا با شناسایی بخش‌های نیازمند بازنگری از اصالت کار خود اطمینان حاصل کرده و حقوق مالکیت فکری دیگران را محترم شمارند.
سامانه همانندجو tik.irandoc.ac.ir
در ایران سامانه همانندجو که توسط پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) راه‌اندازی شده اصلی‌ترین و معتبرترین ابزار برای انجام همانندجویی پایان‌نامه‌ها رساله‌ها و سایر مدارک علمی محسوب می‌شود. نشانی این سامانه tik.irandoc.ac.ir است. این سامانه با دسترسی به یک پایگاه داده بسیار وسیع شامل متن کامل صدها هزار پایان‌نامه و رساله ثبت شده در ایرانداک مقالات علمی داخلی و خارجی کتاب‌ها و محتوای وب امکان مقایسه دقیق متن ارسالی توسط کاربر را فراهم می‌کند. هدف از ایجاد و توسعه این سامانه ارتقاء سطح اخلاق پژوهشی در کشور حمایت از حقوق مالکیت فکری پدیدآورندگان آثار علمی و مقابله با پدیده ناپسند سرقت علمی است. سامانه همانندجو با ارائه گزارشی شفاف و دقیق بخش‌های مشابه متن را به همراه منبع آن‌ها مشخص می‌کند و درصدی از تشابه کلی را نمایش می‌دهد. استفاده از این سامانه برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی در بسیاری از دانشگاه‌های کشور الزامی است و مجوز دفاع از پایان‌نامه یا رساله منوط به ارائه گزارش همانندجویی با درصد مشابهت قابل قبول است. این سامانه نقش مهمی در تضمین کیفیت و اصالت آثار علمی تولید شده در کشور ایفا می‌کند و به عنوان یک ابزار حمایتی برای پژوهشگران جهت اطمینان از منحصر به فرد بودن کارشان عمل می‌کند.
زمان انجام همانندجویی پایان‌نامه
زمان‌بندی انجام همانندجویی پایان‌نامه یکی از نکات کلیدی است که دانشجویان باید به آن توجه کنند. معمولاً فرآیند همانندجویی باید پیش از برگزاری جلسه دفاع از پایان‌نامه یا رساله انجام شود. دلیل این امر آن است که گزارش همانندجویی یکی از مدارک لازم برای اخذ مجوز دفاع از سوی دانشگاه یا دانشکده است. انجام زودهنگام این فرآیند به دانشجو این فرصت را می‌دهد که در صورت بالا بودن درصد مشابهت گزارش شده توسط سامانه زمان کافی برای بازنگری اصلاح و ویرایش متن پایان‌نامه خود داشته باشد. این اصلاحات شامل تغییر جمله‌بندی‌ها بازنویسی پاراگراف‌ها با استفاده از کلمات و ساختار جملات خود و اطمینان از ارجاع‌دهی صحیح و کامل به تمامی منابع استفاده شده است. اگر همانندجویی به زمان نزدیک به دفاع موکول شود ممکن است زمان کافی برای اعمال تغییرات لازم وجود نداشته باشد و این مسئله منجر به تأخیر در جلسه دفاع یا حتی مشکلات جدی‌تر شود. بنابراین توصیه می‌شود پس از اتمام نگارش بخش عمده پایان‌نامه به خصوص فصل‌های مبانی نظری و پیشینه تحقیق که معمولاً بیشترین استفاده از منابع در آن‌ها صورت می‌گیرد اقدام به انجام همانندجویی اولیه کرده و پس از اعمال اصلاحات ضروری همانندجویی نهایی را برای ارائه به دانشگاه انجام دهید. زمان دقیق و مراحل اجرای همانندجویی ممکن است در دانشگاه‌های مختلف اندکی متفاوت باشد لذا مراجعه به آیین‌نامه‌های آموزشی و پژوهشی دانشگاه مربوطه یا کسب اطلاع از کارشناس تحصیلات تکمیلی ضروری است.
مستندات لازم برای همانندجویی پایان‌نامه
برای انجام فرآیند همانندجویی پایان‌نامه از طریق سامانه همانندجو ایرانداک لازم است که دانشجو یا نماینده دانشگاه (بسته به رویه دانشگاه) فایل پایان‌نامه را با فرمت و محتوای مشخصی آماده و بارگذاری نمایند. مستند اصلی مورد نیاز فایل کامل پایان‌نامه در قالب نرم‌افزار Word با پسوند docx است. این فایل باید شامل تمامی بخش‌های اصلی پایان‌نامه باشد تا سامانه بتواند به طور جامع متن را بررسی کند. این بخش‌ها معمولاً شامل موارد زیر هستند: صفحه عنوان فهرست مطالب چکیده فارسی متن اصلی پایان‌نامه (از فصل اول تا فصل آخر) فهرست منابع و مآخذ و در نهایت چکیده و عنوان انگلیسی. اهمیت گنجاندن تمامی این بخش‌ها در فایل ارسالی از آن جهت است که سامانه بتواند ارتباطات متنی ارجاعات و بخش‌های مختلف محتوا را به درستی تحلیل کند. به عنوان مثال بررسی بخش منابع به سامانه کمک می‌کند تا ارجاعات درون متنی را با فهرست منابع مقایسه کرده و دقت ارجاع‌دهی را در نظر بگیرد (اگرچه تمرکز اصلی بر روی متن اصلی است). حذف هر یک از این بخش‌ها ممکن است بر دقت گزارش همانندجویی تأثیر بگذارد. همچنین لازم است فایل ارسالی فاقد هرگونه رمز عبور یا محافظت باشد تا امکان پردازش آن توسط سامانه وجود داشته باشد. رعایت این نکات در آماده‌سازی فایل فرآیند همانندجویی را تسهیل کرده و از بروز خطا یا نیاز به ارسال مجدد جلوگیری می‌کند.
تاثیر تصاویر در همانندجویی پایان‌نامه
یکی از پرسش‌های متداول در خصوص همانندجویی پایان‌نامه تأثیر وجود تصاویر نمودارها و جداول در متن بر نتیجه گزارش است. در پاسخ باید گفت که نرم‌افزارهای همانندجویی از جمله سامانه همانندجو ایرانداک اساساً بر روی متن و محتوای نوشتاری تمرکز دارند. این نرم‌افزارها قادر به خواندن و تحلیل محتوای متنی هستند و تصاویر یا نمودارها را به عنوان المان‌های گرافیکی شناسایی می‌کنند نه متن قابل مقایسه. بنابراین وجود تصاویر در متن پایان‌نامه به طور مستقیم بر درصد مشابهت متنی تأثیری نمی‌گذارد و نیازی به حذف آن‌ها پیش از ارسال فایل برای همانندجویی نیست. با این حال ممکن است حجم فایل پایان‌نامه به دلیل وجود تصاویر متعدد افزایش یابد. افزایش حجم فایل می‌تواند اندکی فرآیند بارگذاری (Upload) در سامانه را کندتر کند و زمان بیشتری برای انتقال فایل به سرورهای سامانه نیاز داشته باشد. اما این مسئله بر زمان پردازش متن پس از بارگذاری یا دقت نتیجه همانندجویی تأثیر معناداری ندارد. برخی افراد ممکن است به منظور کاهش حجم فایل و تسریع در فرآیند بارگذاری تصاویر را حذف کنند که این کار از نظر فنی مشکلی ایجاد نمی‌کند اما همانطور که گفته شد تأثیری بر نتیجه اصلی همانندجویی که بر پایه متن است نخواهد داشت. لذا دانشجویان می‌توانند فایل پایان‌نامه خود را با تصاویر موجود برای همانندجویی ارسال کنند و نگران تأثیر منفی آن‌ها بر گزارش نباشند.
نحوه ثبت نام در سایت همانندجو
استفاده از امکانات سامانه همانندجو ایرانداک نیازمند ثبت نام و ایجاد حساب کاربری است. فرآیند ثبت نام نسبتاً ساده است و در چند گام قابل انجام است. ابتدا باید به نشانی اینترنتی سامانه همانندجو به آدرس tik.irandoc.ac.ir مراجعه کنید. در صفحه اصلی سایت گزینه “نام نویسی” را پیدا کرده و بر روی آن کلیک کنید. در مرحله بعد سامانه از شما می‌پرسد که به عنوان یک شخص حقیقی (مانند دانشجو نویسنده مقاله یا کتاب) یا شخص حقوقی (مانند دانشگاه یا نشریه) قصد ثبت نام دارید. گزینه مربوط به خود را انتخاب کرده و دکمه “برو” را بزنید. اگر به عنوان شخص حقیقی ثبت نام می‌کنید باید اطلاعات فردی خود شامل کد ملی نام نام خانوادگی نام پدر شماره تلفن همراه جنسیت و تاریخ تولد را در فرم مربوطه وارد کنید. اطمینان حاصل کنید که اطلاعات وارد شده صحیح و مطابق با مدارک شناسایی شما باشد. پس از تکمیل اطلاعات فردی به مرحله بعدی هدایت می‌شوید که ممکن است شامل ورود اطلاعات مربوط به موسسه یا دانشگاه محل تحصیل/کار شما باشد. در نهایت نوبت به ایجاد حساب کاربری می‌رسد. در این بخش باید آدرس ایمیل فعال و یک گذرواژه قوی برای حساب کاربری خود تعیین کنید. همچنین می‌توانید گزینه دریافت نتیجه همانندجویی از طریق پیامک را فعال کنید. پس از مطالعه و پذیرش مقررات سامانه بر روی دکمه “ذخیره” کلیک کنید. سامانه یک لینک فعال‌سازی به آدرس ایمیل شما ارسال می‌کند که باید با کلیک بر روی آن حساب کاربری خود را تأیید و فعال نمایید. پس از فعال‌سازی می‌توانید با استفاده از ایمیل و گذرواژه خود وارد سامانه شوید و درخواست همانندجویی را ثبت کنید.
راهنمای ورود به سامانه همانندجو ایرانداک
پس از تکمیل فرآیند ثبت نام و فعال‌سازی حساب کاربری در سامانه همانندجو ایرانداک می‌توانید برای استفاده از خدمات وارد حساب کاربری خود شوید. برای ورود ابتدا به نشانی اینترنتی سامانه یعنی tik.irandoc.ac.ir مراجعه کنید. در صفحه اصلی سایت گزینه “ورود” را در بالای صفحه پیدا کرده و بر روی آن کلیک کنید. در صفحه ورود دو فیلد اصلی برای وارد کردن اطلاعات وجود دارد: یکی برای آدرس ایمیل شما که در هنگام ثبت نام وارد کرده‌اید و دیگری برای گذرواژه‌ای که انتخاب کرده‌اید. اطلاعات خواسته شده را با دقت وارد نمایید. برای سهولت در دفعات بعدی ورود می‌توانید گزینه “مرا به یاد بسپار” را فعال کنید؛ با فعال کردن این گزینه اطلاعات ورود شما در مرورگر ذخیره می‌شود و در دفعات بعدی بدون نیاز به وارد کردن مجدد اطلاعات وارد حساب کاربری خود خواهید شد. پس از وارد کردن ایمیل و گذرواژه بر روی دکمه “ورود” کلیک کنید. اگر اطلاعات وارد شده صحیح باشد وارد داشبورد حساب کاربری خود خواهید شد. در صورتی که گذرواژه خود را فراموش کرده‌اید نگران نباشید. در صفحه ورود گزینه “گذرواژه ام را فراموش کرده ام” وجود دارد. با کلیک بر روی این گزینه و وارد کردن آدرس ایمیلی که با آن ثبت نام کرده‌اید سامانه دستورالعمل‌های لازم برای بازیابی یا تنظیم مجدد گذرواژه را به ایمیل شما ارسال خواهد کرد. پس از ورود موفقیت‌آمیز می‌توانید از بخش‌های مختلف داشبورد برای ثبت درخواست جدید همانندجویی پیگیری درخواست‌های قبلی و دسترسی به نتایج استفاده کنید.
شناسایی بخش‌های مشابه در گزارش همانندجویی
یکی از مهم‌ترین خروجی‌های فرآیند همانندجویی گزارش تفصیلی است که توسط سامانه ارائه می‌شود. این گزارش نه تنها درصد کلی مشابهت متن پایان‌نامه شما را با منابع موجود در پایگاه داده نشان می‌دهد بلکه به شما امکان می‌دهد تا به طور دقیق متوجه شوید کدام بخش‌های متن پایان‌نامه شما با کدام منابع دیگر شباهت دارند. در گزارش همانندجویی سامانه ایرانداک بخش‌های مشابه در متن اصلی پایان‌نامه با رنگ یا هایلایت مشخص می‌شوند و در کنار گزارش فهرستی از منابعی که این تشابه با آن‌ها وجود دارد ارائه می‌شود. با کلیک بر روی هر بخش هایلایت شده در متن می‌توانید منبع دقیق آن تشابه (مانند نام نویسنده پایان‌نامه قبلی عنوان مقاله یا آدرس وب‌سایت) را مشاهده کنید. این ویژگی برای دانشجو بسیار حیاتی است زیرا به او کمک می‌کند تا به سرعت بخش‌هایی از متن را که نیاز به بازنگری و اصلاح دارند شناسایی کند. صرف دانستن درصد کلی مشابهت کافی نیست؛ آنچه اهمیت دارد این است که بدانید کدام جملات یا پاراگراف‌ها مشابه هستند و منبع اصلی آن‌ها چیست تا بتوانید به درستی اقدام به بازنویسی یا ارجاع‌دهی کنید. این گزارش تفصیلی ابزاری کاربردی برای دانشجو و استاد راهنما است تا با همکاری یکدیگر متن پایان‌نامه را به گونه‌ای اصلاح کنند که درصد مشابهت به حد نصاب قابل قبول دانشگاه برسد و از اصالت کامل اثر اطمینان حاصل شود.
راهکارهای کاهش درصد مشابهت پایان‌نامه
اگر گزارش همانندجویی پایان‌نامه شما درصدی بالاتر از حد مجاز دانشگاه را نشان داد جای نگرانی نیست و راهکارهایی برای کاهش این درصد وجود دارد. اصلی‌ترین راهکار بازنویسی و تغییر جمله‌بندی بخش‌هایی است که در گزارش به عنوان مشابه مشخص شده‌اند. به جای کپی کردن مستقیم متن از منابع دیگر باید مفهوم و ایده را درک کرده و آن را با استفاده از کلمات و ساختار جملات خودتان بیان کنید. این کار نیازمند مهارت در خلاصه‌نویسی و بازنویسی (Paraphrasing) است. به خصوص در بخش پیشینه تحقیق که استفاده از نتایج و یافته‌های پژوهش‌های پیشین اجتناب‌ناپذیر است باید دقت کنید که گزارش پژوهش‌های قبلی را به زبان و شیوه خودتان بنویسید و صرفاً با تغییر چند کلمه متن اصلی را بازتولید نکنید. استفاده صحیح و دقیق از علائم نقل قول برای نقل قول‌های مستقیم (که باید بسیار محدود باشند) و ارجاع‌دهی کامل و صحیح به تمامی منابع استفاده شده نیز اهمیت بالایی در کاهش درصد مشابهت دارد. حتی اگر ایده‌ای را از منبعی برگرفته‌اید باید به آن منبع ارجاع دهید حتی اگر متن را بازنویسی کرده باشید. همچنین می‌توان از کلمات هم‌معنی و ساختارهای دستوری متنوع برای بیان یک مفهوم استفاده کرد تا شباهت متنی کاهش یابد. مطالعه دقیق گزارش همانندجویی و تمرکز بر روی بخش‌هایی که بیشترین تشابه را دارند نقطه شروع خوبی برای اعمال اصلاحات است. در نهایت ممکن است نیاز باشد برخی بخش‌ها را به طور کامل بازنگری کرده و مطمئن شوید که تحلیل و نتیجه‌گیری‌های شما بر پایه درک خودتان از منابع است و صرفاً تکرار نیست.
سایر امکانات سامانه همانند جو پایان نامه
سامانه همانندجو ایرانداک علاوه بر قابلیت اصلی خود که همان مشابهت‌سنجی متن است امکانات و بخش‌های دیگری را نیز برای کاربران فراهم کرده است که می‌تواند مفید باشد. یکی از این امکانات بخش “پیگیری درخواست‌ها” است. در این بخش کاربر می‌تواند وضعیت درخواست‌های همانندجویی خود را که پیشتر ثبت کرده است مشاهده و پیگیری کند. با وارد کردن کد رهگیری مربوط به هر درخواست می‌توان از مراحل انجام کار و زمان آماده شدن گزارش مطلع شد و در نهایت گزارش نهایی را دریافت کرد. بخش دیگری به نام “اطلاعیه‌ها و مقررات” وجود دارد که حاوی اطلاعات مهمی در خصوص قوانین و آیین‌نامه‌های مرتبط با اخلاق پژوهشی مقابله با سرقت علمی و راهنمای استفاده از سامانه است. مطالعه این بخش می‌تواند به کاربران در درک بهتر فرآیندها و رعایت اصول کمک کند. “پرسش‌های همیشگی” یا بخش سوالات متداول منبع خوبی برای یافتن پاسخ به پرسش‌های رایج کاربران در خصوص ثبت نام ورود ثبت درخواست پرداخت هزینه و مشکلات احتمالی است و می‌تواند بسیاری از ابهامات را برطرف سازد. همچنین سامانه همانندجو به عنوان بخشی از زیرساخت‌های اطلاعاتی ایرانداک امکان دسترسی یکپارچه به سایر سامانه‌های مرتبط ایرانداک مانند سامانه ملی ثبت پایان‌نامه و رساله سامانه پیشینه پژوهش و پایگاه علمی گنج را از طریق یک حساب کاربری واحد فراهم می‌کند. این یکپارچگی دسترسی کار پژوهشگران را برای استفاده از خدمات مختلف ایرانداک تسهیل می‌کند. در نهایت بخش “تماس با ما” نیز برای ارتباط با تیم پشتیبانی سامانه و طرح مشکلات یا سوالاتی که پاسخ آن‌ها در بخش‌های دیگر یافت نمی‌شود در دسترس کاربران قرار دارد.
مشابهت‌سنجی یا اصالت‌سنجی پایان‌نامه چیست؟
این فرآیند به معنی بررسی میزان تشابه متن پایان‌نامه با متون دیگر موجود در پایگاه‌های اطلاعاتی است تا از اصالت آن اطمینان حاصل شود و از سرقت علمی جلوگیری گردد.
بررسی مشابهت‌سنجی یا اصالت‌سنجی باید چه زمانی انجام شود؟
معمولاً لازم است فرآیند همانندجویی پیش از برگزاری جلسه دفاع از پایان‌نامه صورت پذیرد تا فرصت کافی برای اصلاحات احتمالی وجود داشته باشد.
برای مشابهت‌سنجی یا اصالت‌سنجی پایان‌نامه چه مستنداتی لازم است؟
فایل کامل پایان‌نامه شامل عنوان فهرست چکیده فارسی متن اصلی فهرست منابع و چکیده و عنوان انگلیسی عموماً در قالب فایل Word با پسوند docx مورد نیاز است.
آیا برای انجام مشابهت‌سنجی یا اصالت‌سنجی پایان‌نامه باید تصاویر موجود در متن پایان‌نامه حذف شوند؟
خیر نیازی به حذف تصاویر نیست زیرا نرم‌افزارها محتوای متنی را بررسی می‌کنند. تصاویر تنها ممکن است حجم فایل را افزایش داده و زمان بارگذاری را کمی طولانی کنند.
چطور می‌توان فهمید کجای متن باعث بالا رفتن میزان درصد مشابهت شده است؟
گزارش همانندجویی بخش‌های مشابه در متن را هایلایت کرده و منابع مرتبط را نیز مشخص می‌کند که به شما کمک می‌کند نقاط نیازمند بازنگری را شناسایی کنید.
آیا راه‌کاری برای کاهش میزان درصد مشابهت پایان‌نامه با سایر منابع وجود دارد؟
بله اصلی‌ترین راهکار بازنویسی و تغییر جمله‌بندی بخش‌های مشابه به زبان خودتان خلاصه‌نویسی مفاهیم و اطمینان از ارجاع‌دهی دقیق و کامل به تمام منابع مورد استفاده است.
آیا هنگام بیان پیشینه‌ی تحقیق در پایان‌نامه باید دقیقاً متن پژوهش‌های پیشین نوشته شود؟
خیر در بخش پیشینه تحقیق باید نتایج و یافته‌های پژوهش‌های قبلی را درک کرده و آن را به زبان خودتان تحلیل و گزارش کنید نه اینکه متن اصلی آن‌ها را کپی کنید.