مهریه عندالمطالبه چیست؟

مهریه عندالمطالبه دینی است که با جاری شدن عقد نکاح، بر عهده مرد قرار می گیرد و زن هر زمان که اراده کند، می تواند آن را مطالبه نماید. در صورت مطالبه زوجه، مرد موظف به پرداخت آن است و عدم پرداخت تحت شرایطی می تواند منجر به پیامدهای قانونی شود. این نوع مهریه به دلیل قطعیت و قابلیت وصول سریع تر، همواره مورد توجه زوجین بوده است.

در فرهنگ و شریعت اسلامی، مهریه جایگاه ویژه ای دارد و به عنوان یکی از حقوق مالی مهم زن در نظر گرفته می شود. عقد نکاح نه تنها پیوند عاطفی و شرعی میان دو نفر است، بلکه ابعاد حقوقی و مالی متعددی را نیز در بر می گیرد که مهریه یکی از برجسته ترین آن هاست. از لحظه جاری شدن صیغه عقد، زن مالک مهریه می شود و می تواند در هر زمانی که صلاح بداند، آن را از همسر خود مطالبه کند. در کنار انواع مختلف مهریه مانند مهرالمسمی، مهرالمثل و مهرالمتعه که هر یک بر اساس شرایط خاص خود تعیین می شوند، دو شیوه اصلی برای نحوه پرداخت مهریه وجود دارد که تفاوت های بنیادینی با یکدیگر دارند: عندالمطالبه و عندالاستطاعه.

این مقاله به طور جامع به بررسی مهریه عندالمطالبه می پردازد. مخاطبان این محتوا، از زوجین جوان که در آستانه تشکیل زندگی مشترک هستند تا خانم هایی که قصد مطالبه مهریه خود را دارند و آقایانی که با تعهدات مربوط به مهریه عندالمطالبه مواجه شده اند، می توانند با مطالعه این راهنما، درک عمیق تر و شفاف تری از ابعاد حقوقی، نحوه مطالبه و پیامدهای قانونی این نوع مهریه به دست آورند. هدف این است که با ارائه اطلاعاتی دقیق، مستند و در عین حال قابل فهم، شما را در تصمیم گیری های آگاهانه تر یاری کنیم و پیچیدگی های این موضوع حقوقی را به زبانی روشن و کاربردی توضیح دهیم.

مفهوم کلی مهریه: ریشه ها و جایگاه حقوقی

مهریه، مالی است که در زمان ازدواج، مرد به زن تملیک می کند و از همان لحظه عقد، زن مالک آن می شود. این حق مالی، نه تنها ریشه در آموزه های فقهی اسلام دارد، بلکه در قوانین مدنی ایران نیز به رسمیت شناخته شده و مورد حمایت قرار گرفته است. مهریه نمادی از احترام و تضمینی برای حقوق مالی زن در زندگی مشترک و پس از آن است. قانون گذار با وضع مقررات مربوط به مهریه، سعی در حمایت از جایگاه زن و اطمینان از برخورداری او از پشتوانه مالی کرده است.

در نگاه فقهی، مهریه «صداق» نامیده می شود و هدیه ای است که مرد به زن خود تقدیم می کند. این هدیه، نشانه ای از تعهد مرد به همسرش و ارزشی است که برای او قائل می شود. در قانون مدنی ایران نیز، مهریه به صراحت تعریف شده است. بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به محض وقوع عقد نکاح، زن مالک مهریه می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن انجام دهد. این مالکیت، حتی پیش از برقراری رابطه زناشویی نیز محقق می شود. این موضوع اهمیت حقوقی مهریه را نشان می دهد و آن را از سایر تعهدات مالی متمایز می کند.

مهریه عندالمطالبه: تعریف و مختصات آن

مهریه عندالمطالبه نوعی از مهریه است که در آن، پرداخت مهریه به زمان خاصی محدود نمی شود و زن می تواند هر زمان که بخواهد، آن را از همسر خود طلب کند. به عبارت دیگر، این مهریه به محض عقد، به عنوان یک دین حال و بدون قید و شرط بر عهده مرد قرار می گیرد. اگر مهریه در سند ازدواج به صورت عندالمطالبه ثبت شده باشد، مرد مکلف است به محض مطالبه زن، آن را بپردازد و نمی تواند بهانه ای برای عدم پرداخت آن بیاورد. این ویژگی، اصلی ترین تفاوت آن با مهریه عندالاستطاعه است که پرداخت آن مشروط به توانایی مالی مرد است.

بر اساس این اصل، زوجه از لحظه جاری شدن صیغه عقد، حق دارد مهریه خود را مطالبه کند و این مطالبه نیازی به وقوع طلاق یا حتی وجود اختلاف ندارد. صرف خواستن زن برای مطالبه کافی است و مرد شرعاً و قانوناً موظف به پرداخت آن است. در عمل، این موضوع می تواند به زن اطمینان خاطر بیشتری بدهد که در صورت نیاز، پشتوانه مالی او در دسترس خواهد بود. البته، این بدان معنا نیست که مطالبه مهریه همیشه به راحتی و بدون چالش انجام می شود؛ بلکه می تواند مراحل قانونی خود را داشته باشد.

حق حبس زوجه: چیستی، شرایط اعمال و پیامدهای آن

یکی از مهم ترین امتیازات مهریه عندالمطالبه، «حق حبس» است که به موجب آن، زن می تواند تا زمانی که تمام مهریه خود را دریافت نکرده است، از تمکین خاص (برقراری رابطه زناشویی) خودداری کند. این حق، ابزاری قانونی است که به زن اجازه می دهد تا برای وصول مهریه خود، اهرم فشاری داشته باشد.

شرایط اعمال حق حبس:

1. عندالمطالبه بودن مهریه: این حق تنها در صورتی قابل اعمال است که مهریه به صورت عندالمطالبه تعیین شده باشد.
2. عدم تمکین پیشین: زن نباید پیش از مطالبه مهریه، از تمکین خاص (نزدیکی) خودداری کرده باشد. به عبارت دیگر، زن باید باکره باشد و یا قبل از نزدیکی اقدام به اعمال حق حبس کرده باشد. اگر زن یک بار تمکین کرده باشد، حق حبس او ساقط می شود.
3. مطالبه مهریه: زن باید به صورت رسمی (از طریق اظهارنامه یا دادخواست) مهریه خود را مطالبه کرده باشد.

پیامدهای حق حبس:

• عدم الزام به تمکین: مرد نمی تواند زن را به تمکین خاص اجبار کند.
• نفقه: با وجود عدم تمکین خاص، زن همچنان مستحق دریافت نفقه است، مگر اینکه حق حبس خود را بدون دلیل موجه کنار گذاشته باشد.
• فشار برای پرداخت مهریه: این حق می تواند مرد را برای پرداخت مهریه ترغیب کند.

مقایسه جامع: مهریه عندالمطالبه در برابر عندالاستطاعه

درک تفاوت میان مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه برای هر زوجی که قصد ازدواج دارد یا درگیر مسائل حقوقی خانواده است، ضروری است. این دو نوع مهریه، با وجود هدف مشترکشان، در نحوه مطالبه، ضمانت اجرایی و آثار حقوقی تفاوت های چشمگیری دارند.

مهریه عندالاستطاعه: نگاهی عمیق

مهریه عندالاستطاعه، همانطور که از نامش پیداست، مهریه ای است که پرداخت آن مشروط به توانایی مالی مرد است. به این معنا که زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند و مرد را ملزم به پرداخت آن بداند که بتواند استطاعت مالی مرد را ثابت کند. این اثبات بر عهده زن است و مرد در ابتدا الزامی به پرداخت ندارد مگر اینکه استطاعتش محرز شود. این رویکرد به منظور کاهش مشکلات مالی برای مردان و واقعی تر کردن مهریه ها در جامعه رواج یافته است.

تفاوت اساسی در اینجاست که در مهریه عندالمطالبه، فرض بر توانایی مالی مرد است و بار اثبات عدم توانایی بر دوش مرد قرار می گیرد؛ در حالی که در مهریه عندالاستطاعه، فرض بر عدم توانایی است و بار اثبات توانایی بر دوش زن قرار دارد. این جابجایی مسئولیت اثبات، می تواند مسیر مطالبه مهریه را به طور کامل تغییر دهد و چالش های خاص خود را به همراه داشته باشد.

جدول مقایسه ای جامع و کاربردی

برای درک بهتر تفاوت های این دو نوع مهریه، جدول زیر یک مقایسه کامل و کاربردی ارائه می دهد:

ویژگی	مهریه عندالمطالبه	مهریه عندالاستطاعه
زمان مطالبه	فوری و در هر زمان (به محض عقد)	مشروط به اثبات توانایی مالی زوج
نحوه اثبات توانایی/ناتوانی مالی	مسئولیت اثبات اعسار (ناتوانی) بر عهده مرد است.	مسئولیت اثبات استطاعت (توانایی) بر عهده زن است.
امکان استفاده از حق حبس	دارد (با شرایط خاص و پیش از تمکین)	ندارد
ضمانت اجرای کیفری (زندان)	تا سقف ۱۱۰ سکه، در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، ممکن است مرد زندانی شود.	بدون اثبات استطاعت، مرد زندانی نمی شود.
آثار در طلاق	زن می تواند تمام مهریه را (یا ۱۱۰ سکه در صورت عدم اعسار) مطالبه کند.	زن می تواند مهریه را مطالبه کند، اما وصول آن منوط به اثبات استطاعت مرد است.

چرا مهریه عندالاستطاعه رواج یافت؟

رواج مهریه عندالاستطاعه ریشه در چالش های اجتماعی و حقوقی سالیان اخیر دارد. در گذشته، بسیاری از مهریه ها به صورت سنگین و فراتر از توان مالی مردان تعیین می شد که در صورت بروز اختلاف، منجر به مشکلات جدی می گردید. اهداف اصلی قانون گذار از ترویج مهریه عندالاستطاعه عبارتند از:

• کاهش زندانیان مهریه: یکی از مهم ترین دلایل، تلاش برای کاهش تعداد مردانی بود که به دلیل ناتوانی در پرداخت مهریه عندالمطالبه، روانه زندان می شدند. این وضعیت، خود مشکلات اجتماعی و خانوادگی دیگری را به دنبال داشت.
• واقعی کردن مهریه: با عندالاستطاعه شدن مهریه، این امید ایجاد شد که زوجین مهریه ای واقعی تر و متناسب با توان مالی مرد تعیین کنند. این امر باعث می شود که مهریه صرفاً جنبه صوری نداشته باشد و وصول آن در عمل امکان پذیرتر شود.
• حمایت از بنیان خانواده: تصور بر این بود که با کاهش فشار مالی بر مردان و واقعی تر شدن مهریه، امکان سازش و حفظ بنیان خانواده در موارد اختلاف بیشتر شود.

البته، این تغییر نیز چالش های خود را دارد؛ از جمله دشواری اثبات استطاعت مالی مرد برای زن که می تواند مسیر مطالبه را پیچیده تر کند.

گام به گام مطالبه مهریه عندالمطالبه

مطالبه مهریه عندالمطالبه، فرآیندی قانونی است که زن می تواند از طریق مراجع مختلفی آن را پیگیری کند. این مسیر، اگرچه در ظاهر پیچیده به نظر می رسد، اما با آگاهی از مراحل و روش ها، قابل مدیریت است. سه مسیر اصلی برای مطالبه مهریه وجود دارد که هر یک مزایا و معایب خاص خود را دارند.

الف) مطالبه از طریق اجرای ثبت

این روش به دلیل سرعت نسبی و امکان توقیف اموال پیش از صدور حکم دادگاه، در میان برخی زوجات محبوبیت دارد. البته، تنها مهریه هایی که به صورت رسمی (در سند ازدواج) ثبت شده باشند، از این طریق قابل مطالبه هستند.

1. مراحل گام به گام:
   • درخواست صدور اجرائیه: زوجه با در دست داشتن اصل سند نکاحیه (عقدنامه) به دفترخانه ای که عقد در آن جاری شده، مراجعه می کند. دفترخانه پس از احراز هویت، تقاضای صدور اجرائیه را برای مهریه ثبت می کند.
   • ابلاغ اجرائیه: اداره ثبت اسناد و املاک، اجرائیه را به مرد ابلاغ می کند و به او ۱۰ روز فرصت می دهد تا مهریه را پرداخت کند یا ترتیب پرداخت آن را بدهد.
   • توقیف اموال: در صورتی که مرد در مدت ۱۰ روز مهریه را نپردازد، زن می تواند با معرفی اموال قابل توقیف (مانند ملک، خودرو، حساب بانکی، سهام، حقوق و غیره) به اداره ثبت، درخواست توقیف آن ها را داشته باشد.
   • فروش اموال و پرداخت مهریه: پس از توقیف، اموال از طریق مزایده به فروش رسیده و مبلغ مهریه از محل آن به زن پرداخت می شود.
2. مزایا و معایب:
   • مزایا: سرعت نسبی بیشتر نسبت به دادگاه، امکان توقیف اموال پیش از حکم قطعی (که می تواند مانع از انتقال اموال توسط مرد شود)، عدم نیاز به پرداخت هزینه دادرسی اولیه بالا.
   • معایب: اداره ثبت صلاحیت رسیدگی به ادعای اعسار (ناتوانی مالی) مرد را ندارد. در صورت ادعای اعسار، پرونده به دادگاه ارجاع می شود. همچنین، تنها مهریه های مندرج در سند رسمی نکاح قابل مطالبه هستند.

ب) مطالبه از طریق دادگاه خانواده

این روش جامع تر است و به پرونده هایی که پیچیدگی های بیشتری دارند یا ادعای اعسار مطرح می شود، بهتر رسیدگی می کند.

1. مراحل گام به گام:
   • تقدیم دادخواست: زن با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی الکترونیک، دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و ثبت می کند. در دادخواست باید مشخصات زوجین و میزان مهریه قید شود.
   • تعیین وقت رسیدگی: دادگاه خانواده پس از ثبت دادخواست، برای زوجین وقت رسیدگی تعیین و به آن ها ابلاغ می کند.
   • جلسات رسیدگی: در جلسات دادگاه، طرفین توضیحات خود را ارائه می دهند. مرد می تواند در این مرحله، دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را تقدیم کند.
   • صدور حکم: پس از بررسی مدارک و شنیدن اظهارات، دادگاه حکم به پرداخت مهریه صادر می کند. در صورت پذیرش دادخواست اعسار، حکم به تقسیط مهریه داده می شود.
   • اجرای حکم: پس از قطعی شدن حکم، پرونده به اجرای احکام دادگستری ارسال می شود و مراحل اجرایی (مانند توقیف اموال) از آن طریق پیگیری می گردد.
2. مزایا و معایب:
   • مزایا: بررسی جامع تر پرونده، امکان صدور حکم اعسار و تقسیط، امکان طرح همزمان سایر دعاوی (مانند نفقه، طلاق).
   • معایب: طولانی تر بودن فرآیند رسیدگی نسبت به اجرای ثبت، نیاز به پرداخت هزینه دادرسی (که البته در صورت اثبات اعسار از پرداخت آن معاف خواهید شد).

ج) مطالبه از طریق شورای حل اختلاف

شورای حل اختلاف، مرجعی برای حل و فصل اختلافات کوچک تر و با سقف مشخص است.

• شرایط و سقف مهریه: بر اساس قانون، مطالبه مهریه تا سقف ۲۰ میلیون تومان (یا معادل آن به سکه) در صلاحیت شورای حل اختلاف است. برای مبالغ بالاتر، باید به دادگاه خانواده مراجعه شود.
• مزایا: سرعت بیشتر در رسیدگی نسبت به دادگاه، هزینه های دادرسی کمتر.
• معایب: محدودیت در مبلغ مهریه قابل مطالبه، عدم صلاحیت برای بررسی دعاوی پیچیده.

قانون جدید مهریه و چالش ۱۱۰ سکه: آیا مهریه عندالمطالبه می تواند منجر به حبس شود؟

یکی از مهم ترین تغییرات در قوانین مربوط به مهریه، مربوط به ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده است که به سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی برای ضمانت اجرای کیفری مهریه اشاره دارد. این ماده، نقطه عطفی در چگونگی مطالبه و پرداخت مهریه ایجاد کرده و بر سرنوشت زندانیان مهریه تأثیر بسزایی گذاشته است.

تبیین ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده: سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی

بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده (۲) قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی است. چنانچه مهریه بیش از این میزان باشد، در خصوص مازاد، فقط با اثبات ملائت (تمکن مالی) زوج، قابل مطالبه و وصول است. این ماده به وضوح بیان می کند که تنها تا سقف ۱۱۰ سکه مهریه، مرد در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، می تواند زندانی شود.

آثار ۱۱۰ سکه بر ضمانت اجرای کیفری (مجازات حبس)

پیش از این قانون، مردان به دلیل عدم پرداخت هر میزان مهریه عندالمطالبه، در صورت درخواست زن و عدم اعسار، ممکن بود راهی زندان شوند. اما با تصویب این ماده، سقف مشخصی برای ضمانت اجرای کیفری تعیین شد. این بدان معناست که:

• اگر مهریه تا ۱۱۰ سکه باشد و مرد توانایی پرداخت آن را داشته باشد اما از پرداخت امتناع کند، در صورت درخواست زن و عدم پذیرش اعسار او، مرد می تواند بازداشت و زندانی شود. این بازداشت تا زمان پرداخت مهریه یا اثبات اعسار ادامه خواهد داشت.
• اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد، تنها تا میزان ۱۱۰ سکه مشمول ضمانت اجرای کیفری می شود. برای مطالبه مازاد بر ۱۱۰ سکه، زن باید تمکن مالی مرد را به اثبات برساند. در خصوص این مازاد، بدون اثبات تمکن مالی، مرد زندانی نخواهد شد.

تکلیف مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه: ضرورت اثبات استطاعت مالی زوج

همانطور که اشاره شد، برای مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، وضعیت حقوقی کاملاً به مهریه عندالاستطاعه شباهت پیدا می کند. یعنی زن باید در دادگاه ثابت کند که مرد تمکن مالی برای پرداخت این مازاد را دارد. این اثبات می تواند از طریق معرفی اموال، دارایی ها، حقوق و مزایای مرد صورت گیرد. در صورت عدم توانایی زن برای اثبات تمکن مالی مرد برای این مازاد، مرد ملزم به پرداخت آن نخواهد بود و در نتیجه، بابت این بخش از مهریه زندانی نمی شود.

شرایط دقیق زندانی شدن مرد (تمکن مالی و امتناع از پرداخت)

زندانی شدن مرد بابت مهریه عندالمطالبه، تابع شرایط بسیار دقیقی است که باید به آن ها توجه شود:

1. عندالمطالبه بودن مهریه: مهریه باید به صورت عندالمطالبه تعیین شده باشد.
2. مطالبه رسمی: زن باید مهریه خود را به صورت قانونی و از طریق مراجع صالح (اجرای ثبت یا دادگاه) مطالبه کرده باشد.
3. عدم پرداخت: مرد از پرداخت مهریه (یا بخش مشمول ضمانت اجرای کیفری آن) امتناع کند.
4. عدم پذیرش اعسار: مرد دادخواست اعسار داده باشد، اما دادگاه آن را نپذیرفته و تمکن مالی او را احراز کرده باشد.
5. سقف ۱۱۰ سکه: همانطور که بیان شد، ضمانت اجرای حبس تنها تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی اعمال می شود.

در واقع، هدف قانون گذار از این تغییر، نه سلب حق مهریه، بلکه جلوگیری از حبس های بی رویه و طولانی مدت به دلیل ناتوانی در پرداخت بدهی های سنگین مهریه بوده است. این قانون، به نوعی توازن بین حقوق زن و واقعیت های اقتصادی جامعه ایجاد می کند.

اعسار مهریه عندالمطالبه: شرایط و مراحل تقسیط

یکی از راه های قانونی برای مردانی که توانایی پرداخت یکجای مهریه عندالمطالبه را ندارند، تقدیم دادخواست اعسار است. اعسار به معنای ناتوانی مالی در پرداخت بدهی است و در صورت پذیرش آن توسط دادگاه، مهریه به صورت اقساطی پرداخت خواهد شد. این مکانیسم قانونی، به زوج فرصت می دهد تا بدهی خود را در طول زمان و متناسب با توان مالی اش بپردازد و از فشار مالی و پیامدهای حبس جلوگیری کند.

اعسار چیست؟ (تعریف قانونی: ناتوانی در پرداخت بدهی، بجز مستثنیات دین)

اعسار در اصطلاح حقوقی به وضعیتی گفته می شود که شخص بدهکار، به دلیل عدم دسترسی به مال کافی (به جز مستثنیات دین)، توانایی پرداخت بدهی های خود را به صورت یکجا ندارد. مستثنیات دین شامل اموالی است که برای ادامه زندگی آبرومندانه فرد بدهکار و خانواده اش ضروری است و قابل توقیف نیستند؛ مانند مسکن مورد نیاز، اثاثیه منزل ضروری، ابزار کار، و مقداری از حقوق یا مستمری. بنابراین، اگر مردی ثابت کند که به جز این مستثنیات، مالی برای پرداخت مهریه ندارد، دادگاه او را معسر شناخته و حکم به تقسیط مهریه می دهد.

نکته مهم در اعسار این است که بار اثبات ناتوانی مالی، بر عهده مدعی اعسار (یعنی مرد) است. او باید در دادگاه مدارک و شواهد لازم را ارائه دهد و شهود معتبری را معرفی کند.

شرایط و مدارک لازم برای تقدیم دادخواست اعسار

برای اینکه دادگاه به دادخواست اعسار رسیدگی کند، مرد باید شرایطی را احراز کرده و مدارکی را ارائه دهد:

1. محکومیت قطعی به پرداخت مهریه: پیش از تقدیم دادخواست اعسار، باید حکم قطعی مبنی بر محکومیت مرد به پرداخت مهریه صادر شده باشد.
2. تقدیم دادخواست اعسار: مرد باید دادخواست اعسار را به دادگاهی که حکم اصلی مهریه را صادر کرده است، تقدیم کند. این دادخواست باید ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ اجراییه مهریه ارائه شود.
3. فهرست اموال و دارایی ها: مرد باید یک فهرست کامل و دقیق از کلیه اموال، دارایی ها (منقول و غیرمنقول)، حقوق، درآمدها و بدهی های خود ارائه دهد.
4. معرفی شهود: ارائه حداقل دو شاهد مرد که از وضعیت مالی مرد آگاه باشند و بتوانند ناتوانی مالی او را در دادگاه تأیید کنند، ضروری است. این شهود نباید با مرد قرابت سببی یا نسبی داشته باشند.

مراحل رسیدگی به دادخواست اعسار در دادگاه

فرآیند رسیدگی به دادخواست اعسار به شرح زیر است:

1. ثبت دادخواست: مرد دادخواست اعسار را از طریق دفاتر خدمات قضایی الکترونیک ثبت می کند.
2. ارائه مدارک و شهود: مرد باید فهرست اموال و مشخصات شهود خود را به دادگاه ارائه دهد.
3. جلسه رسیدگی: دادگاه جلسه ای برای رسیدگی به دادخواست اعسار تشکیل می دهد. در این جلسه، زن نیز می تواند حضور یافته و به ادعای اعسار مرد اعتراض کند. شهود مرد نیز در این جلسه ادای شهادت می کنند.
4. تحقیق از وضعیت مالی: دادگاه ممکن است از طرق مختلف (مانند استعلام از بانک ها، اداره ثبت اسناد، اداره دارایی و غیره) وضعیت مالی مرد را مورد تحقیق و بررسی قرار دهد.
5. صدور رأی: پس از بررسی های لازم، دادگاه در صورتی که اعسار مرد اثبات شود، حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. در غیر این صورت، دادخواست اعسار رد شده و مرد ملزم به پرداخت یکجای مهریه خواهد بود.

چگونگی تعیین اقساط توسط دادگاه (پیش پرداخت و اقساط ماهیانه)

در صورت پذیرش دادخواست اعسار، دادگاه با در نظر گرفتن توان مالی مرد، میزان پیش پرداخت (معمولاً یک سکه) و تعداد و میزان اقساط ماهیانه را تعیین می کند. فاکتورهایی که دادگاه در تعیین اقساط در نظر می گیرد عبارتند از:

• درآمد مرد: میزان حقوق، دستمزد، سود حاصل از کسب و کار و سایر منابع درآمدی.
• هزینه های ضروری زندگی: هزینه های مربوط به خوراک، پوشاک، مسکن، درمان و سایر نیازهای اولیه خود و افراد تحت تکفل.
• سایر بدهی ها: وجود سایر بدهی های قانونی که مرد ملزم به پرداخت آن هاست.
• تعداد مهریه: میزان کلی مهریه.

به عنوان مثال، دادگاه ممکن است حکم به پرداخت یک سکه بهار آزادی به عنوان پیش پرداخت و سپس پرداخت یک ربع سکه یا نیم سکه در هر ماه صادر کند. این تصمیم کاملاً به تشخیص قاضی و وضعیت مالی خاص هر پرونده بستگی دارد.

پیامدهای عدم پرداخت اقساط مهریه

اگر مرد پس از صدور حکم تقسیط، اقساط مهریه را در زمان های مقرر پرداخت نکند، با پیامدهای جدی مواجه خواهد شد:

• حال شدن اقساط: در صورت عدم پرداخت هر قسط، تمامی اقساط باقی مانده مهریه به حالت حال درمی آیند و زن می تواند برای مطالبه یکجای تمام مهریه باقی مانده اقدام کند.
• بازداشت و حبس: در این حالت، زن می تواند از طریق اجرای احکام، درخواست صدور حکم جلب و بازداشت مرد را بدهد. مرد تا زمان پرداخت اقساط معوقه یا کل مهریه (تا سقف ۱۱۰ سکه) یا اثبات مجدد اعسار، بازداشت خواهد شد.

سرنوشت مهریه عندالمطالبه در مواجهه با طلاق

طلاق، یکی از پیچیده ترین و حساس ترین مراحل زندگی مشترک است که با خود چالش های حقوقی و عاطفی فراوانی به همراه دارد. در این میان، سرنوشت مهریه عندالمطالبه نیز یکی از مسائل محوری است که نیازمند آگاهی دقیق از قوانین و رویه های قضایی است. چگونگی مطالبه و پرداخت مهریه در شرایط طلاق، بسته به اینکه طلاق از سوی زن باشد یا مرد، و همچنین زمان وقوع نزدیکی، متفاوت خواهد بود.

طلاق از طرف زن: تاثیر آن بر مهریه عندالمطالبه

اگر طلاق از طرف زن و با درخواست او صورت گیرد، بسته به نوع طلاق و دلیل آن، مهریه می تواند تحت تأثیر قرار گیرد. در طلاق های توافقی یا طلاق هایی که زن به دلیل عسر و حرج (سختی و تنگنا) درخواست می دهد، اصولاً زن همچنان مستحق تمام مهریه عندالمطالبه است. با این حال، در طلاق خلع و مبارات که زن در ازای بخشیدن تمام یا قسمتی از مهریه (یا هر مال دیگر) رضایت مرد را برای طلاق جلب می کند، تکلیف مهریه به توافق طرفین بستگی دارد. اما در شرایط کلی، صرف اینکه زن خواهان طلاق باشد، به معنای از دست دادن حق مهریه عندالمطالبه نیست.

طلاق از طرف مرد: لزوم تعیین تکلیف مهریه پیش از طلاق

در صورتی که طلاق از طرف مرد باشد، بر اساس قانون، مرد ملزم است پیش از جاری شدن صیغه طلاق، تکلیف مهریه عندالمطالبه را مشخص کند. این تکلیف معمولاً به یکی از دو صورت زیر انجام می شود:

• پرداخت کامل مهریه: مرد تمام مهریه عندالمطالبه را به زن پرداخت کند.
• اخذ رضایت از زن: مرد با زن برای نحوه پرداخت مهریه به توافق برسد (مانند تقسیط با رضایت زن) و یا زن تمام یا قسمتی از مهریه خود را ببخشد.

بدون تعیین تکلیف مهریه، دفترخانه طلاق مجاز به ثبت آن نخواهد بود. این الزام قانونی، تضمینی است برای اینکه حقوق مالی زن در فرآیند طلاق از سوی مرد، نادیده گرفته نشود و پیش از اتمام زندگی مشترک، مسائل مالی حل و فصل گردند.

مهریه در دوران عقد و پیش از نزدیکی: قاعده نصف شدن مهریه

یکی از قواعد مهم و روشن در قانون مدنی، مربوط به مهریه در دوران عقد و پیش از وقوع نزدیکی (رابطه زناشویی) است. بر اساس ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی، اگر عقد نکاح منحل شود (مانند طلاق) و بین زوجین نزدیکی واقع نشده باشد، زن فقط مستحق دریافت نصف مهریه عندالمطالبه خواهد بود. این قاعده، یک استثنا بر اصل مالکیت کامل زن بر مهریه از زمان عقد است و به منظور ایجاد عدالت در شرایطی که زندگی مشترک به معنای واقعی آغاز نشده است، وضع گردیده.

به عنوان مثال، اگر مهریه ۱۰۰ سکه باشد و طلاق قبل از نزدیکی واقع شود، زن می تواند ۵۰ سکه را مطالبه کند. این موضوع برای زوجینی که در دوران عقد و نامزدی دچار مشکل می شوند، از اهمیت بالایی برخوردار است.

بذل مهریه (بخشش): در طلاق خلع و مبارات

بذل مهریه به معنای بخشیدن تمام یا قسمتی از مهریه توسط زن است. این امر به ویژه در دو نوع طلاق خلع و مبارات کاربرد فراوانی دارد:

• طلاق خلع: در این نوع طلاق، زن به دلیل کراهت (تنفر) از مرد، با بخشیدن تمام یا بخشی از مهریه (یا مالی دیگر)، رضایت مرد را برای طلاق جلب می کند. در طلاق خلع، میزان بذل شده می تواند حتی بیشتر از مهریه باشد.
• طلاق مبارات: این نوع طلاق زمانی رخ می دهد که کراهت بین هر دو زوجین وجود دارد (یعنی زن و مرد هر دو از یکدیگر کراهت دارند). در طلاق مبارات، میزان مالی که زن می بخشد (بذل می کند) نمی تواند از میزان مهریه بیشتر باشد.

در هر دو حالت، بخشش مهریه باید با رضایت و اراده آزاد زن صورت گیرد و در صورت رجوع زن به بذل (بازگشت از بخشش) در ایام عده، طلاق از نوع بائن به رجعی تبدیل می شود.

رهنمودهای حقوقی کلیدی برای زندگی مشترک

انتخاب نوع مهریه و نحوه تعیین آن، تصمیمی حیاتی در آغاز زندگی مشترک است که می تواند پیامدهای حقوقی و مالی طولانی مدتی داشته باشد. آگاهی از نکات حقوقی و کاربردی، می تواند زوجین را در این مسیر یاری کرده و از بروز مشکلات آتی پیشگیری کند.

لزوم مشاوره حقوقی پیش از تعیین مهریه و ازدواج

پیش از امضای سند ازدواج و تعیین مهریه، دریافت مشاوره از یک وکیل متخصص خانواده یا مشاور حقوقی، امری بسیار ضروری است. یک وکیل می تواند با توضیح ابعاد مختلف حقوقی مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، پیامدهای هر یک را روشن سازد و به زوجین کمک کند تا تصمیمی آگاهانه و متناسب با شرایط خود بگیرند. این مشاوره می تواند از بروز سوءتفاهم ها و مشکلات قانونی در آینده جلوگیری کند و پایه های زندگی مشترک را بر مبنای درک متقابل و شفافیت حقوقی استوار سازد.

اهمیت دقت در انتخاب نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه)

انتخاب بین مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، تنها یک تصمیم حقوقی نیست، بلکه بازتابی از دیدگاه زوجین نسبت به زندگی مشترک و تعهدات مالی است. مهریه عندالمطالبه به زن قدرت بیشتری برای مطالبه می دهد، اما ممکن است در صورت ناتوانی مرد، به چالش هایی منجر شود. در مقابل، مهریه عندالاستطاعه با هدف واقعی سازی مهریه و کاهش فشار بر مردان مطرح شده، اما مطالبه آن برای زن دشوارتر است.

زوجین باید با در نظر گرفتن فرهنگ خانواده ها، وضعیت مالی فعلی و آتی مرد، و انتظارات طرفین، بهترین گزینه را انتخاب کنند. این انتخاب باید بر اساس تفاهم و نه تحمیل باشد تا از همان ابتدا، بذر اختلاف کاشته نشود.

امکان ترکیب دو نوع مهریه (بخشی عندالمطالبه و بخشی عندالاستطاعه) و مزایای آن

یک راهکار هوشمندانه و منعطف، ترکیب دو نوع مهریه است. به این صورت که بخشی از مهریه به صورت عندالمطالبه و بخش دیگری به صورت عندالاستطاعه تعیین شود. این روش مزایای قابل توجهی دارد:

• ایجاد تعادل: این ترکیب می تواند تعادلی منطقی بین حقوق زن و توان مالی مرد ایجاد کند. زن از پشتوانه مهریه عندالمطالبه برخوردار است و در عین حال، مرد نیز با فشار کمتری برای پرداخت یکجای تمام مهریه مواجه می شود.
• واقعی کردن مهریه: این امکان وجود دارد که بخش عندالمطالبه، شامل سکه هایی با تعداد کمتر و متناسب با توان مالی اولیه مرد باشد که در صورت مطالبه، به راحتی قابل پرداخت است.
• حفظ حقوق زن: حتی در صورت عدم اثبات استطاعت برای بخش عندالاستطاعه، زن همچنان بخش عندالمطالبه را به عنوان یک حق مسلم در اختیار خواهد داشت.

این رویکرد، به زوجین اجازه می دهد تا با واقع بینی بیشتری نسبت به آینده، تعهدات مالی خود را تنظیم کنند و از بروز بحران های حقوقی و مالی جلوگیری نمایند.

چگونگی تغییر نوع مهریه پس از عقد

گاهی اوقات، پس از عقد نکاح، زوجین ممکن است به دلایلی تمایل به تغییر نوع مهریه داشته باشند (مثلاً از عندالمطالبه به عندالاستطاعه یا بالعکس، یا تغییر ترکیب). این تغییر امکان پذیر است، اما نیازمند رعایت تشریفات قانونی است:

• توافق کتبی: هرگونه تغییر در نوع مهریه، نیازمند توافق کتبی و صریح هر دو زوج است. این توافق باید در قالب یک اقرارنامه رسمی در دفترخانه اسناد رسمی ثبت شود.
• آثار حقوقی: پس از ثبت رسمی، تغییرات ایجاد شده معتبر و لازم الاجرا خواهند بود. توصیه می شود که این تغییرات با مشورت حقوقی انجام شود تا از صحت و اعتبار آن اطمینان حاصل شود.

این امکان، به زوجین انعطاف پذیری می دهد تا در صورت تغییر شرایط زندگی یا توافق جدید، مهریه را مطابق با خواسته های خود تغییر دهند.

سوالات متداول درباره مهریه عندالمطالبه

آیا مهریه عندالمطالبه بدون طلاق قابل مطالبه است؟

بله، مهریه عندالمطالبه به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، به مالکیت زن درمی آید و او می تواند در هر زمان، حتی در طول زندگی مشترک و بدون قصد طلاق، آن را مطالبه کند. این حق ارتباطی به بروز اختلاف یا طلاق ندارد.

سقف و حداقل قانونی مهریه عندالمطالبه چقدر است؟

برای مهریه عندالمطالبه، سقف یا حداقل قانونی مشخصی وجود ندارد و میزان آن کاملاً به توافق زوجین بستگی دارد. با این حال، ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، ضمانت اجرای کیفری (حبس) را به ۱۱۰ سکه بهار آزادی محدود کرده است. یعنی اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد، برای مازاد آن، تنها در صورت اثبات تمکن مالی مرد، می توان آن را مطالبه کرد و در غیر این صورت، مرد بابت مازاد زندانی نمی شود.

در صورت عدم تمکین زوجه، آیا باز هم می تواند مهریه عندالمطالبه را مطالبه کند؟

بله، حق مطالبه مهریه، حتی در صورت عدم تمکین زوجه (به جز در موارد خاص حق حبس قبل از نزدیکی)، همچنان پابرجاست. عدم تمکین ممکن است منجر به عدم پرداخت نفقه شود، اما حق دریافت مهریه را ساقط نمی کند.

آیا مرد می تواند با سفر یا انتقال اموال، از پرداخت مهریه عندالمطالبه فرار کند؟

فرار از پرداخت دین، از جمله مهریه، پیامدهای قانونی دارد. زن می تواند با ارائه درخواست ممنوع الخروجی یا تقاضای توقیف اموال (حتی اموالی که به قصد فرار منتقل شده اند، در صورت اثبات صوری بودن انتقال)، مانع از این اقدامات شود. انتقال صوری اموال به قصد فرار از دین، جرم محسوب می شود.

مدت زمان معمول برای وصول مهریه عندالمطالبه چقدر است؟

مدت زمان وصول مهریه عندالمطالبه به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله روش مطالبه (اجرای ثبت یا دادگاه)، حجم کار مراجع قضایی، پیچیدگی پرونده، و همکاری یا عدم همکاری طرفین. در بهترین حالت (از طریق اجرای ثبت و در صورت وجود اموال قابل توقیف)، ممکن است چند ماه به طول انجامد. در صورت ارجاع به دادگاه و طرح دادخواست اعسار، این فرآیند می تواند به یک سال یا بیشتر نیز برسد.

نتیجه گیری

مهریه عندالمطالبه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در عقد نکاح، همواره نیازمند درک دقیق و آگاهی کامل از ابعاد حقوقی آن است. از لحظه جاری شدن عقد، زن مالک مهریه می شود و می تواند در هر زمانی آن را مطالبه کند. در مقابل، مرد نیز موظف به پرداخت آن است و در صورت عدم توانایی، می تواند از مکانیزم قانونی اعسار بهره مند شود. تفاوت های کلیدی آن با مهریه عندالاستطاعه، در زمان مطالبه، نحوه اثبات توانایی مالی و ضمانت اجرایی، بسیار حائز اهمیت است.

قانون گذار با وضع ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، سقف ۱۱۰ سکه را برای ضمانت اجرای کیفری تعیین کرده تا از حبس های بی رویه جلوگیری شود و مهریه ها به سمت واقعی شدن پیش روند. با این حال، حقوق زن برای مطالبه مهریه همچنان محفوظ است. آگاهی از مراحل مطالبه از طریق اجرای ثبت، دادگاه خانواده و شورای حل اختلاف، به زوجین کمک می کند تا مسیر قانونی خود را با اطمینان بیشتری طی کنند.

در نهایت، انتخاب مهریه، چه عندالمطالبه، چه عندالاستطاعه یا ترکیبی از هر دو، تصمیمی سرنوشت ساز در زندگی مشترک است. این تصمیم باید با مشاوره حقوقی متخصص و با در نظر گرفتن تمام جوانب، به گونه ای اتخاذ شود که هم حقوق و کرامت زن حفظ گردد و هم مرد با تعهدات مالی غیرمنطقی مواجه نشود. مشاوره با وکیل متخصص در امور خانواده، می تواند چراغ راهی برای زوجین باشد تا با درک عمیق تر قوانین، بنیان خانواده را بر پایه های مستحکم تری بنا نهند و از چالش های احتمالی آینده پیشگیری کنند.