مسجد جامع بورسا

مسجد جامع بورسا، به عنوان یکی از باشکوه ترین و مهم ترین مساجد تاریخی ترکیه، نگین درخشانی از معماری اولیه عثمانی در قلب شهر بورسا به شمار می رود. این بنای عظیم با بیست گنبد منحصربه فرد، خوشنویسی های فاخر و منبری شگفت انگیز، بازدیدکنندگان را به سفری عمیق در تاریخ و هنر اسلامی دعوت می کند و نمادی زنده از تمدن عثمانی است که داستان هایی از ایمان، پیروزی و خلاقیت را در خود جای داده است. وقتی قدم به حیاط وسیع آن گذاشته می شود، گویی پرده ای از زمان کنار می رود و عظمت قرون گذشته در برابر چشم ها پدیدار می گردد. هر گوشه از این بنا، روایتی دارد که روح تاریخ و هنر را در هم آمیخته و حسی از احترام و شگفتی در دل بیننده بیدار می کند. این مسجد نه تنها یک مکان عبادی، بلکه یک گنجینه فرهنگی و هنری است که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز جای دارد.

سفری به ریشه های تاریخ: داستان ساخت مسجد جامع بورسا

تاریخچه مسجد جامع بورسا، همچون بسیاری از بناهای باشکوه گذشته، با داستانی از نذر، ایمان و اراده یک سلطان قدرتمند در هم تنیده شده است. این بنای عظیم، نه تنها نمادی از هنر و معماری، بلکه بازتابی از باورهای عمیق و ارزش های معنوی دوران خود است که به زیبایی در تار و پود آجر و سنگ های آن جای گرفته اند.

نذری از جنس ایمان و پیروزی: سلطان بایزید و نبرد نیکوپولیس

در اواخر قرن چهاردهم میلادی، زمانی که امپراتوری عثمانی در حال تثبیت قدرت خود در منطقه بالکان بود، نبردی سرنوشت ساز در افق پدیدار شد. سال ۱۳۹۶ میلادی، سالی بود که سلطان ییلدریم بایزید اول عثمانی، با لشکری از صلیبیون اروپایی به فرماندهی پادشاه مجارستان در نیکوپولیس روبه رو شد. این نبرد نه تنها برای بقای عثمانی، بلکه برای آینده اسلام در اروپا حیاتی بود. در میان آتش و خون میدان جنگ، روایتی نقل می شود که سلطان بایزید نذر کرد در صورت پیروزی در این نبرد سخت، بیست مسجد بسازد. این نذر، تعهد عمیق او به ایمان و سپاسگزاری از درگاه الهی را نشان می داد.

خداوند پیروزی را نصیب سلطان بایزید کرد و او با لشکریانش فاتحانه به بورسا، اولین پایتخت عثمانی بازگشت. اکنون زمان وفای به نذر فرا رسیده بود. در این میان، مشاوری خردمند یا یکی از علمای بزرگ زمان، ایده ای متفاوت و الهام بخش به سلطان داد. به جای ساختن بیست مسجد کوچک که ممکن بود با گذر زمان فراموش شوند، پیشنهاد شد که یک مسجد جامع عظیم با بیست گنبد ساخته شود. این طرح هوشمندانه، نه تنها نذر سلطان را به شکلی باشکوه تر ادا می کرد، بلکه نمادی ماندگار از قدرت، وحدت و هنر عثمانی می شد که قرن ها باقی بماند. سلطان بایزید این پیشنهاد را پذیرفت و بدین ترتیب، پروژه ساخت مسجد جامع بورسا آغاز شد.

معماران و زمان بندی: پایه های یک شاهکار

مسجد جامع بورسا، حاصل تلاش و نبوغ معمارانی بود که دانش و هنر خود را در خلق این بنای سترگ به کار گرفتند. ساخت این شاهکار معماری بین سال های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹ میلادی، یعنی در مدت زمانی کوتاه اما پرکار، به انجام رسید. معمار اصلی این پروژه، استاد علی نکار (Ali Neccar) نام داشت که با تخصص و بینش خود، طرحی را پیاده کرد که امروز نیز چشم هر بیننده ای را خیره می کند. او با استفاده از عناصر معماری سلجوقی و آمیختن آن با نوآوری های اولیه عثمانی، بنایی را آفرید که تلفیقی هنرمندانه از سنت و پیشرفت را به نمایش می گذارد.

پایه های این مسجد بر روی زمینی به ابعاد ۵۵ در ۶۹ متر مربع نهاده شد و ستون های عظیم دوازده گانه آن، پشتیبان بیست گنبد شد که هر یک به قطر ۱۱ متر، فضای وسیع داخلی را پوشش می دادند. این سرعت در ساخت و دقت در اجرا، نشان از اهمیت بالای این پروژه و توانمندی معماران و کارگران آن دوران دارد. مسجد جامع بورسا از همان ابتدا به عنوان نمادی از قدرت و شکوه امپراتوری نوپای عثمانی شناخته شد و در قلب پایتخت آن روز، بورسا، جایگاهی ویژه یافت.

گذر زمان و ایستادگی: بازسازی ها و ثبت جهانی یونسکو

همانند بسیاری از بناهای تاریخی، مسجد جامع بورسا نیز در طول قرون متمادی، شاهد رویدادهای بسیاری بوده و با چالش هایی دست و پنجه نرم کرده است. یکی از مهم ترین این چالش ها، زلزله بزرگ سال ۱۸۵۵ میلادی بود که شهر بورسا را لرزاند و آسیب های جدی به این مسجد وارد کرد. سقف ها فرو ریخت و بخش هایی از سازه آسیب دید، اما ایمان و اراده مردم و حاکمان برای حفظ این گنجینه بی بدیل، اجازه نداد که مسجد به فراموشی سپرده شود.

در سال ۱۸۸۹، تنها چند دهه پس از زلزله، عملیات بازسازی و مرمت گسترده ای آغاز شد. استادکاران با دقت و حساسیت فراوان، کوشیدند تا مسجد را به شکوه اولیه خود بازگردانند و تا حد امکان، اصالت معماری آن را حفظ کنند. این بازسازی ها، نشانه ای از پایداری فرهنگی و عشق به میراث بود که در میان مردم بورسا و دولت عثمانی ریشه دوانده بود.

با گذر زمان و افزایش آگاهی جهانی از ارزش های تاریخی و فرهنگی، مسجد جامع بورسا نیز مورد توجه نهادهای بین المللی قرار گرفت. در سال ۲۰۱۴ میلادی، این مسجد باشکوه به همراه شماری دیگر از اماکن تاریخی بورسا و کومالیکیزیک، تحت عنوان بورسا و کومالیکیزیک: تولد امپراتوری عثمانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این اتفاق، نه تنها افتخاری برای شهر بورسا و ترکیه بود، بلکه مهر تاییدی بر اهمیت جهانی این بنا به عنوان یکی از مهم ترین نمونه های معماری اولیه عثمانی و نمادی از آغاز یک امپراتوری عظیم به شمار می آید. این ثبت جهانی، اهمیت حفظ و نگهداری از این شاهکار معماری را برای نسل های آینده بیش از پیش آشکار ساخت و آن را به مقصدی محبوب برای گردشگران و محققان از سراسر جهان تبدیل کرد.

معماری بی بدیل: ۲۰ گنبد، ۱۲ ستون و شگفتی های بصری

وقتی برای اولین بار به مسجد جامع بورسا نگاه می کنید، ابهت و عظمت آن شما را مسحور خود می کند. این بنای عظیم، فراتر از یک سازه، اثری هنری است که تلفیقی بی نظیر از دانش مهندسی، زیبایی شناسی و معنای معنوی را به نمایش می گذارد. هر یک از عناصر معماری آن، با دقت و وسواس خاصی طراحی شده تا حسی از آرامش، وقار و حضور الهی را در فضا ایجاد کند.

تلفیق هنر و مهندسی: سبک سلجوقی و عثمانی

مسجد جامع بورسا نمونه ای درخشان از گذار معماری در دوران اولیه امپراتوری عثمانی است. این بنا نه تنها به سبک خاص عثمانی ها نزدیک است، بلکه ردپای قدرتمند معماری سلجوقی را نیز در خود جای داده است. معماران این دوره، با درک عمیق از سبک های پیشین و نیازهای جدید، موفق شدند تلفیقی هنرمندانه ایجاد کنند. در این مسجد، می توان عناصری چون پلان مستطیلی، استفاده از آجرهای پخته و سنگ تراشی های ظریف را مشاهده کرد که ریشه هایی در معماری سلجوقی دارند.

با این حال، نوآوری های عثمانی نیز به وضوح دیده می شوند؛ از جمله تاکید بر سادگی ظاهری در کنار عظمت داخلی و به کارگیری گنبدهای متعدد که پیش از این در مقیاس وسیع کم تر دیده شده بود. این ترکیب، نه تنها از نظر بصری جذاب است، بلکه از نظر مهندسی نیز شاهکاری محسوب می شود، چرا که توانسته وزن گنبدهای فراوان را به شکلی پایدار و مستحکم تحمل کند و فضایی وسیع و باز را در اختیار نمازگزاران قرار دهد. بازدیدکنندگان می توانند در این بنا، تکامل هنر معماری را در گذر زمان و چگونگی آمیختگی فرهنگ ها را مشاهده کنند.

شکوه گنبدها و ستون ها: نمادی از عظمت و وسعت

ویژگی بارز و چشمگیر مسجد جامع بورسا، بدون شک بیست گنبد باشکوه آن است. این گنبدها، نه تنها از نظر زیبایی شناختی خیره کننده اند، بلکه از نظر عملکردی نیز نقشی حیاتی در ساختار و فضای مسجد ایفا می کنند. گنبدها در چهار ردیف پنج تایی قرار گرفته اند و هر یک از آن ها قطری حدود ۱۱ متر دارند. این ترتیب و تعداد گنبدها، الهام بخش داستانی است که سلطان بایزید برای پیروزی در نبرد نیکوپولیس نذر کرده بود تا ۲۰ مسجد بسازد و در نهایت با پیشنهاد مشاورش، این ۲۰ مسجد در قالب یک مسجد جامع با ۲۰ گنبد تجلی یافتند. این گنبدها، فضای داخلی را با ارتفاع و وسعت خاصی پوشش می دهند که حسی از گستردگی و معنویت را به بازدیدکننده منتقل می کند.

برای تحمل وزن این گنبدهای عظیم، دوازده ستون ضخیم و مستحکم در فضای داخلی مسجد قرار گرفته اند. این ستون ها، که با قدرت و استواری خود از سقف بلند مسجد پشتیبانی می کنند، به گونه ای طراحی شده اند که حس عظمت و پایداری را به بیننده القا کنند. وقتی در میان این ستون های باشکوه قدم می زنید و به گنبدهای بالای سرتان خیره می شوید، مقیاس وسیع و طراحی هوشمندانه بنا به وضوح درک می شود. این ساختار، نه تنها بزرگ ترین مسجد بورسا با مساحتی حدود ۳۱۶۵ متر مربع را پدید آورده، بلکه یکی از بزرگ ترین و چشمگیرترین مساجد تاریخی کل ترکیه نیز محسوب می شود.

گنبد مرکزی باز: پیوندی با آسمان و نور

در میان انبوه گنبدهای پوشیده، یکی از آن ها در مرکز مسجد، روایتی متفاوت را بازگو می کند: گنبد مرکزی که سقف شیشه ای ندارد و به طور مستقیم به آسمان باز می شود. این ویژگی منحصر به فرد، یکی از بحث برانگیزترین و در عین حال شگفت انگیزترین جنبه های معماری مسجد جامع بورسا است. برخلاف تصور عمومی که ممکن است انتظار سقفی پوشیده یا حتی شیشه ای داشته باشد، این گنبد مرکزی بدون پوشش، به طور مستقیم نور طبیعی خورشید را به داخل فضا هدایت می کند و ارتباطی عمیق میان فضای داخلی و آسمان بیرون برقرار می سازد.

این گنبد باز نه تنها نقش حیاتی در تهویه طبیعی هوای داخل مسجد دارد و به خنک نگه داشتن فضای وسیع آن کمک می کند، بلکه به شکل معناداری در نورپردازی طبیعی نیز سهم دارد. نور خورشید که از این دهانه به داخل می تابد، بر حوض و فواره داخلی (شادرون) که درست در زیر آن قرار گرفته، بازتاب می یابد و جلوه ای روحانی و آرامش بخش به محیط می بخشد. این اتصال مستقیم به آسمان، می تواند نمادی از ارتباط بی واسطه با خالق هستی باشد و حسی از آزادی، وسعت و نزدیکی به معنویت را به نمازگزاران و بازدیدکنندگان منتقل کند. این طراحی، نشان از نبوغ معماران برای استفاده از عناصر طبیعی در خلق یک فضای روحانی و دلنشین دارد.

مناره ها: نگهبانان سکوت تاریخی

همانند دو دست که به سوی آسمان برآمده اند، دو مناره مسجد جامع بورسا، با قامت بلند و استوار خود، بخشی جدایی ناپذیر از سیمای این بنای تاریخی هستند. این مناره ها، که هر یک داستانی متفاوت از زمان ساخت خود دارند، نه تنها برای اذان گویی به کار می رفتند، بلکه نمادی از حضور و عظمت مسجد در افق شهر بودند.

مناره غربی، قدیمی تر است و در زمان حیات سلطان بایزید اول، بنیان گذار مسجد، ساخته شد. این مناره با طراحی و سبک خود، بازتاب دهنده معماری اولیه عثمانی است و سادگی و استحکام آن، گواهی بر دوران اولیه شکل گیری امپراتوری است. اما مناره شرقی، داستانی دیگر دارد. این مناره کمی بعدتر، در زمان سلطنت سلطان محمد اول (فاتح) ساخته شد و با سبکی کمی متفاوت، نشان دهنده تغییرات و تکامل معماری در طول زمان است. این تفاوت در سبک و زمان ساخت، به مناره ها هویتی منحصر به فرد می بخشد و آن ها را از یکدیگر متمایز می کند.

وقتی در کنار مسجد می ایستید و به این دو مناره نگاه می کنید، گویی نگهبانانی خاموش را می بینید که قرن ها بر شهر و مسجد نظاره کرده اند. آن ها نه تنها راهنمای زائران برای اوقات نماز بوده اند، بلکه نمادی از استقامت و پایداری این بنای مقدس در برابر فراز و نشیب های تاریخ به شمار می روند. حضور آن ها، حس احترام و تعمق را در دل بازدیدکننده زنده می کند.

احساسی از آرامش و خلوت: فضای داخلی مسجد

وقتی از ورودی های باشکوه مسجد جامع بورسا عبور کرده و وارد فضای داخلی آن می شوید، بلافاصله حسی عمیق از آرامش، وسعت و خلوت شما را فرا می گیرد. این حس، نه تنها نتیجه معماری هوشمندانه و ابعاد بزرگ مسجد است، بلکه حاصل طراحی دقیق و فکرشده ای است که برای خلق یک محیط روحانی و دلنشین به کار رفته است. بیست گنبد که به طور منظم در چهار ردیف قرار گرفته اند و دوازده ستون قدرتمند که آن ها را پشتیبانی می کنند، فضایی یکپارچه اما در عین حال بخش بندی شده ایجاد کرده اند.

نور ملایمی که از گنبد مرکزی باز و پنجره های متعدد به داخل می تابد، سایه ها و روشن هایی دلنشین خلق می کند که به عمق و ابعاد فضا می افزاید. اینجا خبری از زرق و برق خیره کننده نیست، بلکه سادگی و وقار در اوج زیبایی خودنمایی می کند. چشمان شما در میان این عظمت خیره می مانند و ذهنتان به آرامشی عمیق فرو می رود. بخش های مختلف ایجاد شده توسط ستون ها و گنبدها، به گونه ای است که حتی در شلوغی نیز، می توان گوشه ای خلوت برای تأمل و مناجات یافت. این طراحی، حسی از حریم خصوصی و صمیمیت را به ارمغان می آورد و به هر فرد اجازه می دهد تا ارتباطی شخصی تر با فضای مقدس برقرار کند. در این محیط، گویی زمان از حرکت باز می ایستد و تنها صدای سکوت و زمزمه دعاها به گوش می رسد که به روح آرامش می بخشند.

گنجینه های هنری: هر گوشه داستانی از زیبایی

مسجد جامع بورسا تنها یک بنای معماری نیست؛ آن را باید موزه ای زنده و گنجینه ای از هنرهای اسلامی به شمار آورد. هر دیوار، هر گنبد، هر ستون و هر المان در این مسجد، داستانی از ذوق و ظرافت هنرمندان چیره دست را روایت می کند که با عشق و ایمان، زیبایی را در دل سنگ و چوب و رنگ آفریده اند.

منبر چوبی: منظومه شمسی در دل چوب

یکی از شگفت انگیزترین و بی بدیل ترین گنجینه های هنری مسجد جامع بورسا، منبر چوبی آن است. این شاهکار بی نظیر، تنها یک منبر برای سخنرانی نیست، بلکه یک کره جغرافیایی سه بعدی و یک رصدخانه نجومی است که با ظرافت و دقت حیرت انگیزی ساخته شده. منبر تماماً از چوب گردو ساخته شده و نکته اعجاب انگیز آن این است که در ساخت آن حتی یک میخ یا هیچ نوع چسبی به کار نرفته است. قطعات چوبی به روش کنده کاری و با اتصالات خاص چوبی، به گونه ای در هم قفل شده اند که استحکامی باورنکردنی به آن بخشیده اند و در عین حال، امکان جداسازی و سرهم کردن مجدد آن را فراهم آورده اند.

اما آنچه این منبر را واقعاً استثنایی می کند، نقش بستن منظومه شمسی بر روی آن است. با نگاهی دقیق به این منبر، می توان طرح هایی هندسی را مشاهده کرد که به طرز شگفت انگیزی، سیارات منظومه شمسی را به تصویر کشیده اند. آنچه این اثر را به یک شاهکار علمی-هنری تبدیل می کند، این است که گفته می شود اندازه سیارات و حتی فاصله آن ها از خورشید، با محاسبات دقیق علمی و نجومی زمان خود، بر روی چوب حکاکی شده است. این موضوع، نه تنها از مهارت فوق العاده منبت کاران آن دوران حکایت دارد، بلکه نشان دهنده دانش عمیق آن ها در زمینه نجوم و ریاضیات نیز هست. در زمانی که هنوز تلسکوپ های پیشرفته وجود نداشتند، خلق چنین اثری با این دقت، واقعاً معجزه آسا به نظر می رسد و هر بیننده ای را به فکر فرو می برد.

منبر چوبی مسجد جامع بورسا، اثری بی نظیر از هنر منبت کاری بدون استفاده از میخ یا چسب است که با حکاکی دقیق منظومه شمسی و رعایت فواصل و اندازه های علمی سیارات، نه تنها یک شاهکار هنری بلکه نمادی از دانش نجومی پیشرفته دوران عثمانی به شمار می رود.

موزه خوشنویسی: ۱۹۲ اثر جاودان از ۴۱ استاد

اگر مسجد جامع بورسا را موزه ای زنده بنامیم، بیراه نگفته ایم، چرا که دیوارهای آن مزین به یکی از بزرگ ترین و نفیس ترین مجموعه های خوشنویسی اسلامی در جهان است. این مجموعه بی نظیر، به حدی گسترده و متنوع است که به مسجد لقب موزه خوشنویسی را داده اند. در مجموع، ۱۹۲ اثر خوشنویسی باشکوه در ابعاد و سبک های گوناگون، دیوارهای این مسجد را زینت بخشیده اند.

این آثار توسط ۴۱ خوشنویس برجسته و چیره دست دوره عثمانی خلق شده اند که هر یک با سبک خاص و قلم سحرآمیز خود، جلوه های بی نظیری از هنر خط را به نمایش گذاشته اند. محتوای این خوشنویسی ها نیز بسیار غنی و معنادار است؛ شامل آیات مبارکه قرآن کریم، احادیث شریف نبوی، اسامی الحسنی (۹۹ نام زیبای خداوند)، و نام های پیامبر اسلام (ص) و علمای بزرگ و برجسته اسلامی. وقتی در فضای مسجد قدم می زنید، چشمانتان در میان این کتیبه های روحانی و هنرمندانه خیره می مانند و هر کدام از آن ها، پیامی از ایمان، حکمت و زیبایی را به شما منتقل می کنند. این خوشنویسی ها نه تنها ارزش هنری بالایی دارند، بلکه گواهی بر عمق اعتقادات دینی و تلاش برای بیان زیبایی های کلام الهی از طریق هنر هستند. آن ها فضایی روحانی و الهام بخش را ایجاد می کنند که هر بازدیدکننده ای را تحت تأثیر قرار می دهد.

شادرون: حوضی زنده در قلب مسجد

درست در زیر گنبد مرکزی باز مسجد جامع بورسا، جایی که نور آسمان مستقیماً به داخل می تابد، شادرون یا حوض و فواره داخلی قرار گرفته است. این شادرون، نه تنها یک المان تزئینی، بلکه یک بخش کاربردی و معنوی مهم در فضای مسجد است که حسی از طراوت و زندگی را به محیط می بخشد. این حوض زیبا دارای شانزده گوشه و سی و سه کاسه است که در مرکز آن، فواره ای آرام و دلنشین، آب را به سوی بالا هدایت می کند.

کاربرد اصلی شادرون، فراهم آوردن محلی برای وضو گرفتن نمازگزاران پیش از شروع نماز است. آب جاری و پاک آن، حسی از پاکیزگی و آمادگی برای عبادت را به ارمغان می آورد. اما نقش آن فراتر از این است؛ صدای ملایم آب و خنکای آن، به طراوت بخشیدن فضای وسیع مسجد کمک می کند، به ویژه در روزهای گرم. از نظر تاریخی و روحانی، شادرون اهمیت ویژه ای دارد. برخی روایات کمتر شنیده شده حاکی از آن است که این حوض و فواره، نه تنها برای وضو، بلکه با هدف حفظ رطوبت و تازگی قرآن ها و کتب خطی که در گذشته در مسجد نگهداری می شدند، طراحی شده بود. این کار به جلوگیری از خشک شدن و آسیب دیدن اوراق ظریف کمک می کرد. به این ترتیب، شادرون نه تنها یک عنصر فیزیکی، بلکه یک بخش زنده و پراحساس از مسجد است که با تاریخ و معنویت آن در هم آمیخته است.

رقص نور و سایه: جلوه های طبیعی در فضای مسجد

در مسجد جامع بورسا، نورپردازی تنها به لامپ ها و روشنایی های مصنوعی محدود نمی شود؛ بلکه یکی از زیباترین جلوه های آن، بازی نور طبیعی و سایه است که فضای روحانی مسجد را به کمال می رساند. این رقص نور و سایه، به شکل هوشمندانه ای توسط معماران طراحی شده تا حسی از آرامش و تأمل را در دل بازدیدکننده بنشاند.

مهم ترین منبع نور، گنبد مرکزی باز است که نور خورشید را به طور مستقیم و بدون واسطه به فضای داخلی هدایت می کند. این نور، بر سطح آب شادرون می تابد و انعکاس های درخشانی ایجاد می کند که به حرکت و پویایی فضا می افزاید. علاوه بر گنبد مرکزی، پنجره های متعددی که در دیوارهای مسجد تعبیه شده اند، نور ملایم و فیلتر شده ای را به داخل راه می دهند. این پنجره ها، که اغلب با شیشه های رنگی یا مشبک تزئین شده اند، نور را به صورت الگوهای زیبا و سایه های دلنشین بر روی دیوارها و کف مسجد پخش می کنند.

این نورپردازی طبیعی، در طول روز تغییر می کند و هر لحظه جلوه ای جدید از مسجد را به نمایش می گذارد. در صبح های زود، نوری ملایم و صورتی رنگ فضا را پر می کند، در ظهرها نور روشن تر و زنده تر می شود و در غروب، سایه های بلند و دلنشین، حسی از آرامش و عرفان را به وجود می آورند. این بازی نور و سایه، به مسجد جان می بخشد و باعث می شود که هر بار بازدید از آن، تجربه ای تازه و متفاوت باشد و به عمق روحانی فضای مسجد می افزاید.

چرا بازدید از مسجد جامع بورسا تجربه ای فراموش نشدنی است؟

بازدید از مسجد جامع بورسا فراتر از دیدن یک بنای تاریخی است؛ این سفری است به عمق فرهنگ، هنر و معنویت. هر کس که قدم در این مکان می گذارد، تجربه ای بی تکرار از شکوه گذشته را با خود به خانه می برد. دلایل متعددی وجود دارد که این مسجد را به مقصدی ضروری برای هر گردشگر تبدیل می کند:

• تجربه شکوه معماری اولیه عثمانی با ساختاری بی همتا: این مسجد با بیست گنبد و دوازده ستون عظیم، نمونه ای استثنایی از معماری است که الهام بخش بسیاری از مساجد بعدی عثمانی شده است. مقیاس و عظمت آن، هر بیننده ای را به تحسین وا می دارد.
• شاهد تلفیق بی نظیر معماری مذهبی، هنر خوشنویسی، و فضای عرفانی اصیل: در این مکان، خطوط زیبای خوشنویسی بر دیوارها، منبر منبت کاری شده با طرح منظومه شمسی و حوض فیروزه ای شادرون، همگی دست در دست هم داده اند تا فضایی روحانی و آرامش بخش را خلق کنند.
• موقعیت استثنایی در قلب بازار تاریخی بورسا: مسجد در مرکز تپنده شهر قدیمی بورسا قرار گرفته و تنها چند قدم با بازارهای سنتی مانند کوژا هان (Koza Han) یا بازار ابریشم فاصله دارد. این نزدیکی به سایر جاذبه ها، امکان یک بازدید ترکیبی و جذاب را فراهم می آورد.
• فضایی آرام و ایده آل برای عکاسی، مدیتیشن، و غرق شدن در فرهنگ اسلامی: وسعت فضای داخلی، نورپردازی طبیعی و جو معنوی مسجد، آن را به مکانی عالی برای تأمل، آرامش یافتن و ثبت عکس های زیبا تبدیل کرده است. اینجا می توانید لحظاتی از سکوت و تفکر را تجربه کنید و با روح تاریخ پیوند بخورید.
• فهم عمیق تر از ریشه های امپراتوری عثمانی: این مسجد نه تنها از نظر معماری، بلکه از منظر تاریخی نیز بسیار مهم است، زیرا به دستور سلطان بایزید اول، یکی از بنیان گذاران اصلی عثمانی، و در اولین پایتخت آن ساخته شده است. بازدید از آن، درکی عمیق تر از آغاز و شکوه این امپراتوری را به ارمغان می آورد.

راهنمای عملی برای سفر به قلب بورسا: بازدید از اولو جامی

برای اینکه تجربه ای کامل و بی دغدغه از بازدید مسجد جامع بورسا داشته باشید، لازم است با برخی اطلاعات کاربردی آشنا شوید. برنامه ریزی قبلی، به شما کمک می کند تا بیشترین بهره را از این سفر فرهنگی ببرید و در این بنای باشکوه، غرق در زیبایی و تاریخ شوید.

ساعت ها و هزینه ها: نکاتی برای برنامه ریزی

یکی از اولین سوالاتی که برای بازدیدکنندگان پیش می آید، مربوط به زمان بازدید و هزینه های مربوط به آن است. خبر خوب این است که درب های مسجد جامع بورسا معمولاً از ساعت ۸ صبح باز می شوند و تا زمان اذان مغرب، پذیرای بازدیدکنندگان هستند. این ساعات نسبتاً طولانی، به شما امکان می دهد تا در زمان های مختلف روز، زیبایی های مسجد را تجربه کنید. با این حال، باید در نظر داشت که در اوقات نماز، به ویژه نماز جمعه، ممکن است بخش هایی از مسجد برای نمازگزاران اختصاص یابد و ورود گردشگران با محدودیت هایی مواجه شود، یا لازم باشد که به آداب بیشتری پایبند بود.

نکته مهم دیگر و بسیار خوشایند برای گردشگران، این است که ورود به مسجد جامع بورسا کاملاً رایگان است. این بدان معناست که برای تجربه این شاهکار معماری و هنری، نیازی به تهیه بلیت و پرداخت هزینه ندارید. این سیاست، دسترسی همگان را به این گنجینه تاریخی و فرهنگی فراهم می آورد. این رایگان بودن، به این معنی نیست که از ارزش آن کاسته می شود، بلکه بر اهمیت معنوی و عمومی آن تاکید دارد.

دسترسی آسان: چگونه به مسجد جامع بورسا برویم؟

مسجد جامع بورسا در قلب منطقه تاریخی و مرکزی شهر بورسا، یعنی در منطقه عثمان غازی (Osmangazi) واقع شده است. این موقعیت مرکزی، دسترسی به آن را از هر نقطه شهر بسیار آسان می کند.

برای رسیدن به مسجد، چندین راه وجود دارد:

• مترو: نزدیک ترین و راحت ترین ایستگاه مترو به مسجد جامع بورسا، ایستگاه شَهْرِه کُستو (Şehreküstü Metro Station) است. پس از پیاده شدن در این ایستگاه، با یک پیاده روی کوتاه و دلنشین، به راحتی می توانید خود را به مسجد برسانید. مسیر پیاده روی از میان خیابان ها و بازارهای سنتی می گذرد که خود تجربه ای دیدنی است.
• اتوبوس: شبکه های اتوبوسرانی شهری بورسا نیز گزینه های متعددی را برای رسیدن به مسجد ارائه می دهند. بسیاری از خطوط اتوبوس، در نزدیکی میدان اصلی شهر و اطراف مسجد توقف دارند. می توانید با استفاده از اپلیکیشن های حمل و نقل عمومی محلی، بهترین مسیر اتوبوس را پیدا کنید.
• تاکسی: اگر به دنبال راحتی و سرعت بیشتری هستید، تاکسی ها به راحتی در بورسا در دسترس هستند. کافیست آدرس Bursa Ulu Cami را به راننده بدهید.
• پیاده روی: اگر در مرکز شهر بورسا و در نزدیکی جاذبه های دیگر مانند کوژا هان (Koza Han) یا بازار ابریشم اقامت دارید، می توانید با یک پیاده روی کوتاه و لذت بخش، خود را به مسجد برسانید. این مسیر پیاده روی، فرصتی عالی برای تماشای زندگی روزمره و معماری سنتی شهر فراهم می کند.

آدرس دقیق: Nalbantoğlu, Ulu Cami Cd. No:2, 16020 Osmangazi/Bursa, Turkey

بهترین زمان برای غرق شدن در زیبایی

انتخاب زمان مناسب برای بازدید از مسجد جامع بورسا، می تواند تأثیر زیادی بر کیفیت تجربه شما داشته باشد. برای اینکه بتوانید با آرامش و بدون شلوغی زیاد از زیبایی های این مکان مقدس لذت ببرید، توصیه می شود:

1. صبح زود: اگر سحرخیز هستید، بهترین زمان برای بازدید، ساعات اولیه صبح، بلافاصله پس از بازگشایی مسجد است. در این زمان، مسجد خلوت تر است و می توانید در سکوت و آرامش، از فضای روحانی آن بهره مند شوید. نور صبحگاهی نیز جلوه ای خاص به معماری و خوشنویسی ها می بخشد و برای عکاسی بسیار مناسب است.
2. عصرهای خلوت: ساعات نزدیک به غروب آفتاب نیز می تواند زمان خوبی برای بازدید باشد. در این زمان، جمعیت کمتری حضور دارند و نورپردازی ملایم و طبیعی غروب، حسی عرفانی به فضا می بخشد. همچنین می توانید تجربه اذان و نماز مغرب را در این فضای باشکوه داشته باشید.
3. روزهای هفته به جای آخر هفته ها: معمولاً در طول هفته، به خصوص در روزهای کاری، مسجد خلوت تر از آخر هفته ها و تعطیلات است. اگر برنامه سفرتان اجازه می دهد، بازدید در میانه هفته را ترجیح دهید.
4. فصول معتدل: بهار (فروردین تا خرداد) و پاییز (مهر تا آذر) بهترین فصول برای سفر به بورسا هستند. آب و هوا مطبوع و دلپذیر است و می توانید بدون دغدغه گرمای شدید تابستان یا سرمای زمستان، به گشت و گذار بپردازید.

پرهیز از ساعات شلوغ ظهر و زمان های نزدیک به نمازهای پرجمعیت (مانند نماز جمعه) به شما کمک می کند تا تجربه ای آرام تر و لذت بخش تر داشته باشید.

نکات فرهنگی و آداب بازدید

مسجد جامع بورسا یک مکان عبادی فعال است و هنگام بازدید از آن، رعایت برخی آداب و نکات فرهنگی برای حفظ احترام به فضای معنوی ضروری است:

• پوشش مناسب: برای ورود به مسجد، مردان و زنان باید پوشش مناسب و محترمانه داشته باشند.
  • برای خانم ها: نیاز است که سر و موها، شانه ها، بازوها و پاها پوشیده باشد. معمولاً در ورودی مساجد بزرگ، روسری و دامن بلند برای امانت به بازدیدکنندگان ارائه می شود، اما بهتر است پوشش مناسب خود را همراه داشته باشید.
  • برای آقایان: پوشیدن شلوار بلند و پیراهن آستین دار توصیه می شود.
• درآوردن کفش: قبل از ورود به صحن اصلی مسجد، باید کفش ها را درآورده و در محل های مخصوص که برای این منظور در نظر گرفته شده اند، قرار دهید.
• حفظ سکوت و آرامش: مسجد مکانی برای عبادت و تأمل است. بنابراین، باید سکوت را رعایت کرده و از صحبت با صدای بلند یا ایجاد سر و صدا خودداری کنید.
• عکس برداری با احترام: عکس برداری در داخل مسجد مجاز است، اما باید با احترام انجام شود. از عکس گرفتن از افرادی که در حال نماز هستند، بدون اجازه آن ها خودداری کنید. همچنین، استفاده از فلش دوربین ممکن است برای دیگران آزاردهنده باشد.
• رعایت نظافت: از خوردن و آشامیدن در داخل مسجد خودداری کنید و به تمیزی فضا توجه داشته باشید.
• احترام به نمازگزاران: در هنگام برگزاری نماز، سعی کنید در مسیر نمازگزاران قرار نگیرید و از عبور از مقابل آن ها خودداری کنید.

رعایت این نکات نه تنها نشان دهنده احترام شما به فرهنگ و مذهب میزبان است، بلکه به شما کمک می کند تا تجربه ای غنی تر و معنادارتر از بازدید خود داشته باشید.

امکانات و خدمات اطراف

موقعیت مرکزی مسجد جامع بورسا در قلب شهر تاریخی بورسا به این معناست که امکانات و خدمات رفاهی فراوانی در نزدیکی آن در دسترس است. این امر، بازدید شما را از مسجد و مناطق اطراف، بسیار راحت تر و دلپذیرتر می کند:

• سرویس های بهداشتی: در محوطه مسجد یا در ساختمان های اطراف آن، سرویس های بهداشتی عمومی تمیز و قابل استفاده ای وجود دارد که برای راحتی بازدیدکنندگان فراهم شده است.
• کافه ها و رستوران ها: اطراف مسجد و به خصوص در بازارهای سنتی نزدیک، تعداد زیادی کافه و رستوران وجود دارد. شما می توانید پس از بازدید، در یکی از این مکان ها استراحت کرده و از نوشیدن چای ترکی یا صرف غذاهای محلی بورسا لذت ببرید. از کباب اسکندر (İskender kebap) معروف بورسا غافل نشوید.
• مغازه های سوغاتی: بازارهای اطراف مسجد، به ویژه کوژا هان، مملو از مغازه هایی است که انواع سوغاتی های محلی، صنایع دستی، پارچه های ابریشمی و محصولات سنتی ترکیه را عرضه می کنند. این یک فرصت عالی برای خرید یادگاری و هدایای ارزشمند است.
• صرافی و بانک: در نزدیکی مسجد، شعب بانک ها و صرافی های متعددی وجود دارد که خدمات مالی را به گردشگران ارائه می دهند.
• پارکینگ: برای کسانی که با خودروی شخصی سفر می کنند، پارکینگ های عمومی در فاصله کمی از مسجد موجود است، هرچند دسترسی پیاده یا با وسایل نقلیه عمومی آسان تر است.

وجود این امکانات در اطراف مسجد، باعث می شود تا بتوانید با خیالی آسوده، یک روز کامل را به گشت و گذار در این منطقه تاریخی و جذاب بورسا اختصاص دهید.

فراتر از مسجد: گشتی در اطراف اولو جامی

سفر به مسجد جامع بورسا، به تنهایی تجربه ای فراموش نشدنی است، اما موقعیت استثنایی آن در قلب تاریخی بورسا، فرصتی بی نظیر برای کشف دیگر گنجینه های این شهر ارائه می دهد. اطراف مسجد، منطقه ای پر از شور و هیجان تاریخی و فرهنگی است که هر گوشه اش داستانی برای گفتن دارد.

کوژا هان (Koza Han): بازار ابریشم، روایتی از گذشته

تنها چند قدم آن طرف تر از مسجد جامع بورسا، یکی از زیباترین و تاریخی ترین کاروانسراهای ترکیه، یعنی کوژا هان (Koza Han) قرار گرفته است. این کاروانسرا، که به بازار ابریشم نیز معروف است، در اواخر قرن پانزدهم میلادی (۱۴۹۱ میلادی) به دستور سلطان بایزید دوم ساخته شد و از آن زمان تا کنون، نقش حیاتی در تجارت ابریشم ایفا کرده است. در گذشته، کوژا هان نقطه ای کلیدی در جاده ابریشم بود، جایی که کاروان ها از سراسر دنیا می آمدند تا ابریشم و سایر کالاهای با ارزش را مبادله کنند.

امروزه نیز این کاروانسرا با حیاطی دلنشین و سرشار از گل و گیاه و کافه های سنتی، مرکزی برای خرید و فروش ابریشم، شال و روسری های ابریشمی زیبا و صنایع دستی نفیس است. قدم زدن در میان حجره های آن، گویی قدم گذاشتن در تاریخ است. می توانید در یکی از کافه های مرکزی آن بنشینید، یک چای ترکی گرم بنوشید و از فضای پرجنب وجوش اما آرامش بخش آن لذت ببرید. کوژا هان، نه تنها یک مرکز تجاری، بلکه یک جاذبه تاریخی و فرهنگی است که تجربه ای کامل از بورسا را ارائه می دهد و مکملی عالی برای بازدید از مسجد جامع است.

بازارهای سنتی: طعم اصیل بورسا

منطقه اطراف مسجد جامع بورسا، نه تنها به خاطر کاروانسرای ابریشم، بلکه به دلیل شبکه ای از بازارهای سنتی و پرجنب وجوش خود نیز شهرت دارد. این بازارها، قلب تپنده تجارت و فرهنگ بورسا هستند و قدمت برخی از آن ها به دوران اولیه عثمانی باز می گردد. در این بازارهای سرپوشیده و سرباز، می توانید همه چیز پیدا کنید؛ از ادویه های معطر، میوه های تازه، و شیرینی های محلی گرفته تا صنایع دستی چوبی، ظروف مسی، منسوجات سنتی و پوشاک.

قدم زدن در این کوچه های باریک و پرپیچ وخم، با بوی قهوه تازه و صدای چانه زنی فروشندگان، حسی اصیل و بی واسطه از زندگی در ترکیه را به شما می دهد. این بازارها بهترین مکان برای خرید سوغاتی های منحصربه فرد و آشنایی با فرهنگ محلی هستند. تعامل با فروشندگان مهربان و خوش برخورد، چشیدن طعم های جدید و تماشای اجناس رنگارنگ، همگی بخشی از این تجربه فراموش نشدنی است. پیشنهاد می شود وقت کافی برای گشت و گذار در این بازارها اختصاص دهید تا با دنیایی از رنگ ها، عطرها و صداها روبرو شوید.

مقبره های عثمان غازی و اورهان غازی: یادبود بنیان گذاران

برای درک عمیق تر تاریخ امپراتوری عثمانی و شناخت ریشه های آن، بازدید از مقبره های بنیان گذاران این امپراتوری، عثمان غازی و اورهان غازی، در بورسا ضروری است. این دو مقبره در پارک طوپ خانه (Tophane Park) و بر فراز یک تپه مشرف به شهر بورسا قرار گرفته اند و تنها با یک پیاده روی کوتاه یا سواری از مسجد جامع قابل دسترسی هستند.

عثمان غازی (Osman Gazi)، بنیان گذار امپراتوری عثمانی، و فرزندش اورهان غازی (Orhan Gazi)، دومین سلطان عثمانی که بورسا را فتح و آن را به پایتختی تبدیل کرد، هر دو در این مکان آرمیده اند. این مقبره ها، با معماری ساده اما باوقار خود، یادآور آغاز یک قدرت بزرگ جهانی هستند. بازدید از آن ها، حسی از احترام به تاریخ و شناخت ریشه های یک تمدن را به ارمغان می آورد. همچنین، از بالای تپه طوپ خانه، چشم اندازی پانورامیک و خیره کننده از شهر بورسا پیش روی شما قرار می گیرد که خود به تنهایی ارزشمند است. این مکان، مکملی معنادار برای بازدید از مسجد جامع بورسا و درکی کامل تر از اهمیت تاریخی این شهر است. (لازم به ذکر است که مقبره ارطغرل غازی، پدر عثمان غازی، در سوغوت (Söğüt) قرار دارد و نه در بورسا).

لذت های محلی: چای و غذا در قلب تاریخ

سفر به بورسا بدون چشیدن طعم های بی نظیر آن کامل نخواهد بود. در اطراف مسجد جامع بورسا و بازارهای سنتی، کافه ها و رستوران های متعددی وجود دارد که فرصتی عالی برای استراحت و تجربه غذاهای محلی ترکیه را فراهم می کنند.

یکی از محبوب ترین فعالیت ها، نشستن در یکی از کافه های سنتی و نوشیدن یک فنجان چای ترکی تازه دم یا قهوه ترک غلیظ است. این کافه ها اغلب فضایی دلنشین و دوستانه دارند که می توانید در آنجا به تماشای زندگی محلی بنشینید و از حال و هوای منطقه لذت ببرید. اما اگر به دنبال یک تجربه غذایی اصیل هستید، بورسا به خاطر کباب اسکندر خود شهرت جهانی دارد. این کباب لذیذ که از گوشت بره یا گوساله تهیه شده و روی نان پیده (نوعی نان مخصوص) با سس گوجه فرنگی و ماست سرو می شود، یک غذای محلی است که حتماً باید آن را امتحان کنید. رستوران های زیادی در نزدیکی مسجد، کباب اسکندر با کیفیت بالا را ارائه می دهند.

همچنین می توانید انواع دیگر غذاهای سنتی ترکیه، مانند مانتی (Manti)، کوفته (Köfte) و دسرها و شیرینی های محلی را در این رستوران ها پیدا کنید. این تجربه های غذایی، بخش جدایی ناپذیری از سفر به بورسا هستند و خاطره ای خوش و ماندگار برای شما رقم خواهند زد.

موزه شهر بورسا: پنجره ای به گذشته

اگر زمان کافی دارید و علاقه مند به کاوش عمیق تر در تاریخ و فرهنگ بورسا هستید، بازدید از موزه شهر بورسا (Bursa City Museum) را به شما پیشنهاد می کنیم. این موزه که در فاصله نسبتاً نزدیکی از مسجد جامع بورسا قرار دارد، مجموعه ای جامع از آثار و اطلاعات مربوط به تاریخ شهر، از دوران باستان تا دوره عثمانی و جمهوری ترکیه را به نمایش می گذارد.

در این موزه، می توانید با جنبه های مختلف زندگی مردم بورسا، صنایع دستی سنتی، تاریخچه تجارت ابریشم و توسعه شهری آشنا شوید. اشیاء تاریخی، مدل های بازسازی شده و نمایشگرهای تعاملی، به بازدیدکنندگان کمک می کنند تا درکی روشن تر از گذشته غنی این شهر به دست آورند. بازدید از موزه شهر، می تواند مکملی عالی برای دیدن مسجد جامع و سایر جاذبه های تاریخی باشد، چرا که به شما تصویری کامل تر و عمیق تر از جایگاه بورسا در تاریخ ترکیه ارائه می دهد. این موزه، در واقع یک پنجره به گذشته است که به شما اجازه می دهد از دریچه دیگری به روح این شهر کهن نگاه کنید.

حقایق جذاب و ناگفته از مسجد جامع بورسا

مسجد جامع بورسا، گنجینه ای از اسرار و داستان هاست که هر کدام به جذابیت این بنا می افزاید. علاوه بر ویژگی های شناخته شده آن، حقایق و جزئیات کمتر شنیده شده ای وجود دارند که عمق و پیچیدگی این شاهکار معماری را آشکارتر می سازند:

* اولین بنای چند گنبدی عثمانی: مسجد جامع بورسا، به عنوان اولین بنای یادبود چند گنبدی در میان آثار معماری اولیه عثمانی شناخته می شود. این ابتکار در طراحی، نه تنها نذری باشکوه برای سلطان بایزید اول بود، بلکه الگویی برای مساجد آینده امپراتوری عثمانی شد و راه را برای توسعه سبک های معماری بعدی هموار کرد. این طراحی، نشان دهنده یک جهش در تفکر معماری آن دوره بود.

* بحث بر سر گنبد مرکزی باز: گنبد مرکزی بدون سقف شیشه ای، همیشه موضوع بحث و نظریه های مختلفی بوده است. در حالی که رایج ترین دلیل آن تهویه طبیعی و نورپردازی است، برخی نظریه ها ارتباط عمیق تری را مطرح می کنند. گفته می شود این گنبد باز، نمادی از ارتباط مستقیم و بی واسطه انسان با آسمان و خالق است. برخی دیگر نیز آن را یادآور خانه های سنتی آناتولی می دانند که در گذشته دارای حفره ای در سقف برای خروج دود و ورود نور بودند. این تفاسیر مختلف، به عمق معنایی این بخش از مسجد می افزایند.

* جزئیات سبک های خوشنویسی: ۱۹۲ اثر خوشنویسی مسجد، تنها به دلیل تعدادشان ارزشمند نیستند، بلکه تنوع سبک ها و قلم های خوشنویسان برجسته نیز از نکات قابل توجه است. در این مسجد، می توان نمونه هایی از خطوط ثلث (Thuluth)، نسخ (Naskh)، و کوفی (Kufic) را مشاهده کرد که هر کدام بیانگر دوره ای خاص از هنر خوشنویسی اسلامی هستند. هر خوشنویس، با انتخاب آیات و احادیث و سبک خاص خود، اثری منحصر به فرد خلق کرده که موزه خوشنویسی را به یک نمایشگاه بی نظیر تبدیل کرده است.

* تفسیر عمیق تر معنای نمادین منظومه شمسی بر منبر: حکاکی منظومه شمسی بر روی منبر چوبی، تنها نمایش علمی نیست، بلکه دارای لایه های معنایی عمیق تری نیز هست. برخی مفسران معتقدند که این حکاکی، نمادی از نظم کیهانی و عظمت خلقت خداوند است که در دل یک مکان عبادی، یادآور قدرت و حکمت الهی می شود. این تصویرسازی، ارتباط بین علم و دین را به زیبایی نشان می دهد و بر این نکته تأکید دارد که علم و ایمان می توانند در کنار هم، به درکی عمیق تر از هستی منجر شوند.

* روایات محلی و افسانه ها: مانند بسیاری از اماکن باستانی، مسجد جامع بورسا نیز با روایات محلی و افسانه هایی در هم آمیخته است. یکی از این داستان ها که به صورت شفاهی نقل می شود، درباره ساخت یکی از مناره هاست. گفته می شود در حین ساخت مناره شرقی، استادکار اصلی بیمار شد و شاگردان او، به دلیل نداشتن تجربه کافی، نتوانستند آن را به همان ظرافت مناره غربی بسازند. این داستان ها، اگرچه ممکن است مبنای تاریخی دقیقی نداشته باشند، اما به جذابیت و روح داستان سرایی پیرامون این بنای مقدس می افزایند و آن را به بخشی زنده از فرهنگ مردم محلی تبدیل می کنند.

نتیجه گیری: دعوت به تجربه ای بی تکرار در مسجد جامع بورسا

در پایان این سفر به عمق تاریخ، هنر و معنویت عثمانی، مسجد جامع بورسا همچنان به عنوان نگینی درخشان در قلب این امپراتوری کهن می درخشد. این بنای عظیم، نه تنها یادگاری از نذر یک سلطان و پیروزی در یک نبرد، بلکه شاهکاری از معماری، خوشنویسی و نجوم است که به زیبایی در هم تنیده اند. از بیست گنبد باشکوهش که گویی به آسمان متصل اند، تا منبر چوبی سحرآمیزش که منظومه شمسی را در خود جای داده، و دیوارهایی که با ۱۹۲ اثر خوشنویسی، موزه ای زنده را پدید آورده اند، هر گوشه از مسجد جامع بورسا داستانی برای گفتن دارد.

این مسجد، فراتر از یک مکان عبادی، مکانی برای تأمل، الهام گیری و درک عمیق تر از تمدن اسلامی و عثمانی است. هر بازدیدکننده، در میان ستون های محکم و گنبدهای بلندش، حسی از آرامش و عظمت را تجربه می کند که در کمتر جایی یافت می شود. موقعیت استثنایی آن در قلب بازارهای سنتی بورسا، فرصتی بی نظیر برای آمیختن تجربه تاریخی با لذت های فرهنگی و محلی را فراهم می آورد.

بنابراین، اگر به دنبال سفری هستید که نه تنها چشم هایتان را به زیبایی های بصری میهمان کند، بلکه روحتان را نیز سیراب سازد، مسجد جامع بورسا مقصدی است که نباید از دست دهید. آن را در برنامه های سفر خود بگنجانید و خود را برای تجربه ای آماده کنید که تا مدت ها در خاطرتان ماندگار خواهد شد؛ تجربه ای بی تکرار از شکوه، هنر و معنویت در قلب ترکیه.