لباس محلی لری

لباس محلی لری، تجلی گاه هویت، هنر و اصالت دیرینه سرزمین زاگرس است که ریشه های عمیق آن به هزاران سال پیش بازمی گردد. این پوشش اصیل، تنها پارچه ای برای پوشاندن تن نیست؛ بلکه داستانی ناگفته از جغرافیای پرفراز و نشیب، فرهنگ غنی و شیوه زندگی مردمان لر را روایت می کند.

لباس محلی لری، از گذشته های دور تا به امروز، همواره نمادی از پایداری، زیبایی و سازگاری با طبیعت بوده است. تنوع چشمگیر این پوشاک در مناطق مختلف لرنشین، از لرستان و ایلام در شمال تا استان های چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و بخش هایی از فارس و خوزستان در جنوب، گواه غنای فرهنگی و ذوق هنری مردمان این دیار است. هر تکه از این لباس، با الهام از کوه ها، دشت ها، رودها و سنت های بومی شکل گرفته و خود بخشی از میراث ناملموس ایران زمین محسوب می شود. در این نوشتار، به دنیای پر رمز و راز و رنگارنگ لباس محلی لری سفر خواهیم کرد و ابعاد مختلف این پوشش ارزشمند را از نگاهی عمیق و توصیفی مورد بررسی قرار خواهیم داد.

تاریخچه و خاستگاه لباس محلی لری

ریشه های تاریخی لباس محلی لری در اعماق تاریخ ایران باستان نهفته است. پژوهشگران و مورخان، قدمت این پوشاک را به دوران اشکانیان نسبت می دهند و برخی شواهد نیز تکامل آن را از عصر تیموریان تاکنون پیگیری می کنند. این قدمت طولانی، نشان دهنده اصالت و ریشه دار بودن این لباس در فرهنگ ایرانی است. عوامل متعددی در شکل گیری و طراحی منحصر به فرد لباس لری نقش داشته اند. اقلیم و جغرافیای مناطق لرنشین، از کوهستان های سرد و پربرف تا دشت های گرم و خشک، نیاز به پوششی متناسب با شرایط آب و هوایی را ایجاب می کرده است.

سبک زندگی عشایری و روستایی نیز تأثیر بسزایی در طراحی لباس داشته، به گونه ای که پوشاک هم باید برای فعالیت های روزمره و کوچ مناسب می بود و هم در برابر عوامل طبیعی مقاومت نشان می داد. علاوه بر این، باورهای فرهنگی، آداب و رسوم بومی و حتی آیین های مذهبی نیز در نقوش، رنگ ها و فرم لباس ها منعکس شده اند. لباس لری نه تنها برای پوشش روزمره، بلکه در مهمانی ها، جشن ها، مراسم عروسی و حتی سوگواری ها نیز مورد استفاده قرار می گیرد و به این ترتیب، جایگاه ویژه ای در حفظ و پاسداری از سنت ها و آیین های بومی این قوم اصیل دارد. هر تکه از این لباس، داستانی از گذشته را روایت می کند و حس عمیقی از پیوند با تاریخ را به بیننده منتقل می سازد.

تقسیم بندی لباس های محلی لری بر اساس مناطق و ایلات

قوم لر، یکی از کهن ترین و گسترده ترین اقوام ایرانی، در پهنه ای وسیع از سرزمین زاگرس سکونت دارد. این گستردگی جغرافیایی و تنوع ایلی، سبب شده تا لباس های محلی لری نیز با وجود حفظ اصالت و ساختار کلی، تفاوت های ظریفی در جزئیات، رنگ ها و تزئینات داشته باشند. این تفاوت ها، نه تنها به زیبایی و تنوع این پوشاک می افزاید، بلکه بازتابی از هویت متمایز هر ایل و منطقه است.

قوم لر: لر بزرگ و لر کوچک

لرها به طور سنتی به دو گروه عمده «لر بزرگ» و «لر کوچک» تقسیم می شوند. «لر بزرگ» شامل ایلات بختیاری، ممسنی و بویراحمدی است که عمدتاً در استان های چهارمحال و بختیاری، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد و بخش هایی از فارس و اصفهان ساکن هستند. «لر کوچک» نیز به مردمان لرستان امروزی، بخش هایی از همدان و ایلام اطلاق می شود. این تقسیم بندی جغرافیایی، نقش مهمی در تمایزات ظاهری لباس های محلی ایفا کرده است.

انواع اصلی پوشاک لری

با توجه به این تقسیم بندی و ویژگی های فرهنگی و اقلیمی، پوشاک لری را می توان به سه گروه اصلی تقسیم کرد که هر یک جلوه ای خاص از هنر و اصالت این قوم را به نمایش می گذارند:

• لباس لری شمالی (فیلی، لکی، مینجایی، بالاگریوه)
• لباس لری بختیاری (چهارلنگ و هفت لنگ)
• لباس لری جنوبی (بویراحمدی، ممسنی، بهمئی، لیراوی)

هر یک از این گروه ها، با حفظ ساختار کلی، جزئیات خاص خود را دارند که آن ها را از یکدیگر متمایز می سازد و این ظرافت هاست که زیبایی پوشاک لری را دوچندان می کند.

لباس محلی زنان لر: رقص رنگ ها و نقش ها

لباس زنان لر، گالری زنده ای از رنگ ها، نقش ها و هنرهای دستی است که هر بیننده ای را مجذوب خود می کند. این پوشش، آینه ای تمام نما از طبیعت سرسبز زاگرس، فرهنگ غنی و حس زیبایی دوستی زنان لر است. وقتی به یک زن لر با لباس محلی نگاه می کنید، گویی با خودِ تاریخ و طبیعت ارتباط برقرار کرده اید.

ویژگی های کلی پوشاک زنان لر

تنوع رنگ و طرح پارچه ها در لباس زنان لر، بی نظیر است. از آبی آسمان گون تا سبز چمنزارها و قرمز شقایق ها، همگی در پارچه های این لباس ها به رقص درمی آیند. این رنگ ها نه تنها به دلیل زیبایی انتخاب می شوند، بلکه ارتباطی عمیق با طبیعت پیرامون و اقلیم محل زندگی دارند. سن زنان نیز در انتخاب نوع و جنس و رنگ لباس نقش دارد؛ دختران جوان و تازه عروسان معمولاً لباس هایی با رنگ های شاد و روشن و طرح های پر نقش و نگار بر تن می کنند که شور و نشاط جوانی را منعکس می سازد. در مقابل، زنان مسن تر، به سمت رنگ های تیره تر و طرح های ساده تر متمایل می شوند که وقار و پختگی آن ها را به نمایش می گذارد. موقعیت اجتماعی، وضعیت تأهل (مجرد یا متأهل) و حتی وضعیت اقتصادی نیز می تواند بر جنس پارچه و میزان تزئینات لباس تأثیرگذار باشد.

اجزای لباس زنان لر بختیاری

لباس زنان بختیاری، نمونه ای از شکوه و زیبایی در پوشش های محلی ایران است که هر جزء آن، داستانی از هنر و سنت را بازگو می کند:

• جومه یا جووه: این پیراهن بلند، از پارچه های الوان و گاه زری بافت دوخته می شود. قد آن معمولاً تا بالای زانو می رسد و دارای چاک های بلند در طرفین است که آزادی حرکت را فراهم می کند. بالاتنه و دامن جووه معمولاً صاف و بدون چین است و آستین های بلند و مچ دار، زیبایی آن را تکمیل می کند.
• مینا: روسری بزرگی از جنس حریر است که ابعادی مستطیل شکل و رنگ های بسیار متنوع دارد. مینا را به شیوه خاصی بر سر می بندند؛ به صورتی که قسمت جلوی موها دیده شود و گوشه ای از آن از زیر گلو عبور کرده و دور صورت را قاب می گیرد. این روسری، با پیچ و تاب های خاص خود، جلوه ای بی نظیر به پوشش سر زنان بختیاری می بخشد.
• لچک: کلاه تزئینی است که زیر مینا قرار می گیرد و نقش پایه را برای نگه داشتن مینا ایفا می کند. لچک ها انواع مختلفی دارند، از جمله لچک ریالی که با سکه های قدیمی تزئین می شود و یکی از رایج ترین انواع آن است. مروارید، سنگ و پولک نیز برای تزیین لچک به کار می روند و زیبایی آن را دوچندان می کنند.
• بن نایی: زیرلچکی است که با سکه های طلا و نقره تزئین شده و در قسمت زیر گلو و محل گره بندهای لچک قرار می گیرد. این جزء، علاوه بر زیبایی، نمادی از ثروت و موقعیت نیز محسوب می شود.
• شلوار قری یا شولارقری: دامنی پرچین و فاخر است که در گذشته عمدتاً از پارچه مخمل دوخته می شد و وزن نسبتاً زیادی داشت. امروزه از پارچه های سبک تر و ارزان تر نیز برای دوخت آن استفاده می شود. حجم زیاد پارچه در این دامن، جلوه ای باشکوه و رقصان به آن می بخشد و نمادی از اصالت است.
• ارسی: کفش چرمی است که در گذشته زنان بختیاری از گیوه استفاده می کردند، اما امروزه ارسی جایگزین آن شده است. این کفش، معمولاً رویه دار و به رنگ مشکی است.

اجزای لباس زنان لر شمالی (فیلی)

پوشش زنان لر شمالی، به خصوص فیلی ها، دارای ویژگی های خاص خود است که آن ها را از دیگر بخش های لرنشین متمایز می کند:

• سرون یا سربند: سربندی که زنان لر شمالی به سر می بندند، معمولاً بخشی از موها را پوشانده و گیسوان از کنار گوش ها روی شانه آویزان می شود. سرون با مهره های نفیس و قطعات طلا و نقره تزئین می شد که امروزه اغلب با بدلیجات جایگزین شده اند. بلندی سرون گاهی تا پشت زانو نیز می رسد و رنگ آن بر اساس مراسم (جشن یا سوگواری) تغییر می کند.
• گلونی یا لاچاک: سربند یا روسری ابریشمی رنگین و با نقش های سنتی است که قدمتی حدود ۳۰۰۰ ساله دارد. گلونی نمادی از قوم لر است و در سال ۱۳۹۷ خورشیدی به ثبت ملی رسید. روز ۲۶ اردیبهشت نیز به عنوان «روز گلونی» نام گذاری شده است. زنان معمولاً گلونی را در مراسم شادی بر سر می بندند و مردان نیز در گذشته آن را دور کلاه لری می پیچیدند.
• تره و کت: «تره» یا «ساوه» چارقدی است که زنان در روزهای معمولی استفاده می کنند و «کت» نیز چارقدی ساده و بزرگ از جنس حریر و ابریشم با حاشیه های رنگی و ریشه دار است که با سکه های تزئینی زیبایی آن افزوده می شود.
• عرقچن: کلاهی دست دوز از جنس مخمل و تکه پارچه های الوان است که زیر سرون پوشیده می شود تا از لیز خوردن آن جلوگیری کند. شکل عرقچین در ایلات مختلف لر متفاوت است.
• کراس یا جومه: پیراهنی بلند و ساده با یقه گرد و آستین گشاد است که تن پوش اصلی زنان لر شمالی به شمار می رود. برای راحتی حرکت، برش ها یا چاک هایی در بالاتنه و کناره های جومه ایجاد می شود. زیر بغل کراس نیز با یک مرغک لوزی شکل به نام «سیچه» دوخته می شود.
• بال کُل یا سرداری: بالاپوشی سنتی با آستین های کوتاه است که در برخی مناطق لرستان به آن «سرداری» نیز می گویند. جنس بال کُل از مخمل است و قد آن تا سر زانو می رسد و با دوخت «کرمک دوزی» تزئین می شود.
• جلیقه یا جلیزقه: نیم تنه بدون آستین و جلوباز است که با سکه و یراق دوزی تزئین می شود و زیبایی خاصی به تن پوش اصلی می بخشد.
• یال و کت: دو پوشش دیگر برای بالاتنه به شکل کت های کوتاه هستند که جلوی آن ها دکمه می خورد. یال از پارچه مخمل دوخته می شود و رنگ آن بر اساس سن زن (قرمز برای جوان ترها و مشکی یا سورمه ای برای مسن ترها) تغییر می کند.
• کلنجه و کوقلنجا: «کلنجه» نیم تنه ای مخملی به رنگ روشن است که با سکه های تزئینی و یراق دوزی دور آستین آراسته می شود. «کوقلنجا» نیز بالاپوشی از جنس زری یا مخمل است که روی کراس پوشیده می شود و جلوه ای مجلسی تر دارد.
• شاوال: شلوار دو تکه است که شباهت زیادی به شلوار کردی دارد. دمپای شلوار تا بالای زانو از پارچه ای ساده و قسمت بالای آن از پارچه ای گلدار و رنگی متفاوت دوخته می شود. نواردوزی، سوزن دوزی و نقش بندی نیز بر زیبایی آن می افزایند. شاوال مجلسی از جنس مخمل است.
• آژیه یا آجیده: پاپوش زنان لر که همان گیوه است. رویه آن توسط خود زنان بافته می شود و جنس آن از الیاف و زیره آن از چرم است. طرح های به کار رفته در آژیه زنانه، معمولاً بیشتر از گیوه مردانه است.

اجزای لباس زنان لر جنوبی

لباس زنان لر جنوبی، از جمله بویراحمدی، ممسنی و بهمئی، با وجود شباهت هایی با دیگر شاخه های لر، ویژگی های خاص خود را دارد که آن را متمایز می سازد. در این پوشش نیز رنگ ها نقش محوری ایفا می کنند و جلوه ای زنده از زندگی و طبیعت را به نمایش می گذارند:

• مینا (روسری کوچک تر): مینای زنان لر جنوبی نسبت به مینای بختیاری کوچک تر است و ابعاد آن معمولاً بیش از یک متر طول دارد. نحوه بستن مینا در این مناطق با بختیاری ها متفاوت است. برای زنان میان سال و جاافتاده استفاده از مینا رایج تر است، در حالی که زنان جوان و نوعروسان بیشتر از لچک و چارقدهای سفید یا رنگارنگ استفاده می کنند. اگر جوان ترها هم مینا بپوشند، معمولاً تورهای سفید و رنگین به کار می برند، در حالی که زنان سال خورده بیشتر از تورهای سیاه استفاده می کنند.
• لچک یا چارقد: چارقد یا سربندی است که روی مینا بسته می شود و معمولاً به صورت آویخته از پشت سر قرار می گیرد. این لچک ها نیز مانند دیگر مناطق، با توجه به سن و موقعیت تزئین می شوند.
• کلاه مخمل یا عرق چین: کلاه کوچکی که برای پوشاندن موهای جلوی سر استفاده می شود و با زیورآلات و تزئینات ظریف آراسته شده است. شکل و تزئینات عرق چین در ایلات مختلف لر جنوبی متفاوت است؛ برای مثال، زنان چرام، بویراحمد، باشت، دشمن زیاری و ممسنی کلاه کوچک و سبک را ترجیح می دهند، در حالی که ایلات بهمئی و طیبی به تبعیت از بختیاری ها از کلاه های بزرگ تر با مهره، منجوق و سکه های طلا و نقره در لبه استفاده می کنند.
• جومه: پیراهنی بلند و متحدالشکل با آستین های بلند است که از زیر گردن تا پایین پا را می پوشاند. این پیراهن سادگی خاصی دارد که آن را با دامن های پرچین ترکیب می کنند.
• تنبان یا دامن: دامن پرچین و بسیار زیبایی است که شباهت زیادی به شلوار قری دارد. برای دوخت این دامن، حدود ۶ تا ۱۲ متر پارچه مصرف می شود که حجم و جلوه ای بی نظیر به آن می بخشد. لبه دامن با نواردوزی ها و تزئینات مختلف آراسته می شود. رنگ تنبان نیز بر اساس سن و گرایش های قومی و قبیله ای متفاوت است؛ دامن های شاد و رنگین برای زنان جوان و دامن های تیره تر برای افراد مسن.

لباس محلی مردان لر: نماد هیبت و اصالت

پوشش مردان لر، با وجود سادگی ظاهری، نمایانگر هیبت، اصالت و دلاوری این قوم است. هر جزء از این لباس، با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی، شیوه زندگی عشایری و روستایی، و نیازهای روزمره مردان لر طراحی و دوخته شده است. این لباس ها، نه تنها پوششی برای بدن هستند، بلکه نمادی از پیوند عمیق مرد با طبیعت و تاریخ خویش به شمار می روند.

ویژگی های کلی پوشاک مردان لر

لباس مردان لر با سادگی در عین شکوه، تطابق بی نظیری با شغل و شرایط زیستی آن ها، مانند چوپانی، دارد. رنگ های به کار رفته معمولاً تیره تر و طرح ها ساده تر هستند، اما جنس پارچه ها و نوع دوخت، مقاومت و دوام بالایی را تضمین می کند. این پوشاک، به مردان لر امکان فعالیت آسان در کوهستان ها و دشت ها را می دهد و در عین حال، پرستیژ و جایگاه اجتماعی آن ها را نیز منعکس می سازد.

اجزای لباس مردان لر بختیاری

لباس مردان بختیاری، به ویژه «چوقا» و «شلوار دبیت»، از شناخته شده ترین پوشش های سنتی ایران است که قدمتی دیرینه دارد و همچنان مورد استفاده قرار می گیرد:

• کلاه خسروی: کلاه نمدی ویژه ای است که نمادی از مردانگی و جایگاه در ایل بختیاری محسوب می شود. این کلاه از پشم بافته شده و در اندازه های مختلف (بزرگ، متوسط و کوچک) عرضه می شود. رنگ آن می تواند سفید، قهوه ای یا شتری باشد و به دلیل طراحی خاص، از هر طرف قابل استفاده است.
• چوقا یا چوخا: بالاپوشی مشهور و راه راه سیاه و سفید است که از پشم گوسفند و توسط زنان بختیاری بافته می شود. طرح راه راه چوقا، به عقیده برخی، برگرفته از نقوش زیگورات چغازنبیل است. چوقا آستین های کوتاه دارد و قد آن تا زیر زانو می رسد. بافت متراکم آن باعث می شود در تابستان از گرما و در زمستان از سرما محافظت کند و تا حدودی در برابر رطوبت نیز مقاوم باشد.
• شلوار دبیت: شلوار مشکی و دمپا گشادی است که از پارچه ای به همین نام دوخته می شود. ویژگی بارز آن، دمپای بسیار گشاد (بیش از ۵۰ سانتی متر عرض) و جیب تک سمت راست آن است. مردان بختیاری شلوار دبیت را با کت یا چوقا می پوشند و با یک دوال چرمی (کمربند) به کمر می بندند که پهنای آن بر اساس بالاپوش انتخابی متفاوت است.
• سرداری: بالاپوشی رسمی و باستانی است که یادآور پوشاک ایرانیان کهن است. سرداری بلند، یقه ایستاده، کمر تنگ و دامن گشادی دارد که در پشت چین می خورد. آستین های آن راسته و بدون زیر بغل است، اما در سر دست و زیر بغل شکاف هایی دارد. دو جیب در طرفین آن قرار دارد.
• عبا یا کردین: لباسی خاص چوپانان و نگهبانان شب است. این بالاپوش استوانه ای شکل از نمد بسیار ضخیم و به رنگ مشکی یا قهوه ای دوخته می شود. آستین های آن سربسته و دارای چین های عمودی است که استفاده از آن را در حین کار آسان می کند و در برابر سرما و حشرات محافظت می کند.
• شال کمر: شال پشمی سفید است که طول آن حدود دو تا ۲٫۵ متر است و به دور کمر بسته می شود. این شال می تواند ساده یا گلدار باشد و در فرهنگ بختیاری جایگاه ویژه ای دارد.
• گیوه یا گیوه ملکی: پاپوش خاص مردان بختیاری است. این کفش، بر خلاف دیگر کفش ها، طراحی خاصی برای پای چپ یا راست ندارد و برای هر دو پا قابل استفاده است. قیمت بالایی دارد و نمادی از اصالت است.

اجزای لباس مردان لر شمالی (فیلی)

پوشش مردان لر فیلی که عمدتاً در لرستان کوچک (لرستان، ایلام و همدان) زندگی می کنند، با وجود شباهت هایی با بختیاری ها، تفاوت های ظریفی نیز دارد:

• کلاه نمدی: کلاهی از جنس نمد و اغلب به رنگ مشکی است. بلندی آن بین ۲۵ تا ۲۸ سانتی متر متغیر و طراحی آن گرد (مخروطی یا استوانه ای) و بدون لبه است که با کلاه خسروی بختیاری تفاوت دارد.
• سربند: پارچه ای است که به شکل عمامه دور سر و روی کلاه پیچیده می شود. امروزه استفاده از سربند در میان مردان جوان کمتر شده و گاهی به جای آن از چفیه استفاده می شود.
• چوخا: ردایی تا زیر زانو، بدون دکمه، آستین و یقه است که توسط زنان از نخ پشم یا پنبه بافته می شود. چوخای فیلی نسبت به چوخای بختیاری خطوط سیاه باریک تر و بیشتری دارد، تنگ تر است و در قسمت پشت آن برش یا چاک دیده می شود. این پوشش در زبان های لکی و مینجایی با لقب «پیسه» و «سی پیسه» نیز شناخته می شود.
• ستره: از قدیمی ترین انواع پوشاک ایرانی به شمار می رود. ستره قبای جلو بازی است که قد آن به زیر زانو می رسد و مردان لر آن را در مراسم رسمی بر تن می کنند. ستره با پیچیدن شالی بلند (۶ تا ۹ متر) بسته می شود و می تواند ساده یا طرح دار باشد.
• شاوال (شلوار): شلوار مردان لر فیلی شباهت زیادی به شلوار جافی دارد، اما جنسی نرم تر و لطیف تر و دمپایی بازتر و راحت تر دارد.
• کلاش (کفش ابریشمی): کفشی مردانه شبیه به گیوه است که رویه آن با نخ ابریشم بافته می شود. این کفش لری مردانه نسبت به نوع زنانه (آژیه) طرح های کمتری دارد.

اجزای لباس مردان لر جنوبی

پوشش مردان لر جنوبی، به خصوص در کهگیلویه و بویراحمد، ویژگی های خاص خود را داراست که آن ها را از دیگر بخش های قوم لر متمایز می سازد:

• کلاه نمدی کوچک: مردان لر جنوبی کلاه نمدی نوع کوچک را بر سر می گذارند. برخلاف لرهای بختیاری که از کلاه سیاه استفاده می کنند، کلاه نمدی لرهای جنوبی (و فیلی) معمولاً به رنگ قهوه ای تیره یا روشن است.
• نیم تنه (جلیقه، سدره، کلیجه): جلیقه، سدره یا ستره، و کلیجه، نیم تنه هایی هستند که مردان لر جنوبی روی پیراهن یا قبای خود می پوشند. سدره در واقع همان «سرداری» بختیاری است و ایل بهمئی کهگیلویه، نوعی از آن را بدون آستین و به رنگ سیاه و سفید می بافند. رسم جلیقه و نیم تنه پوشی که در بین عشایر ممسنی رواج داشت، به تدریج کم رنگ شد، اما در بخش هایی از ایلات بختیاری و بهمئی سردسیر همچنان پابرجاست.
• آرخالق یا اَرخالُق: قبایی آستردار و پنبه دوزی شده با یقه گرد است که «دلگ» نیز نامیده می شود. این قبای سنتی جلو باز و نسبتاً بلند است و از پارچه براق دوخته می شود. آرخالق روی لباس های دیگر پوشیده می شود و قدمت آن را به عهد صفوی و حتی ساسانی نیز نسبت می دهند.
• عبا، حله، جوقه: انواع مختلف بالاپوش های مردان لر هستند که با پارچه های متفاوت و مناسب فصول مختلف دوخته می شوند. «جوقه» نوع ضخیم تر و گران بهاتر عبا است که بزرگان و سالمندان محل در گذشته برای نمایش بزرگی خود بر تن می کردند. «حله» نیز نوع نازک تر و تابستانه است که پیشینه عربی دارد و به دلیل سبکی، روی قبا یا گاهی بدون قبا پوشیده می شد و با بندی ضربدری به نام «زناره» بسته می شد. حله لباس محترمانه افراد خاصی چون خان، کدخدا، سادات و مشایخ بود و از پشم شتر بافته می شد و معمولاً سیاه، قهوه ای یا سفید رنگ بود.
• تنبان یا شلوار: شلواری است که قسمت پایین آن تنگ دوخته می شود و گاهی دکمه نیز دارد. برخلاف تنبان های گشاد بختیاری، تنبان لرهای جنوب جمع وجور و با دمپای تنگ است که برای راحتی در حرکت و فعالیت طراحی شده است.
• گیوه و ارسی: پاپوش های رایج در میان مردان لر جنوبی هستند. گیوه که رویه آن از نخ و بند و کف آن از تکه پارچه های نخی بافته می شود، همچنان رایج است. ارسی نیز شبیه کفش های چرمی امروزی است که کفی پلاستیکی دارد و از حدود سال ۱۳۳۰ نام آن به کفش تغییر کرده است.

لباس محلی لری، نه تنها نمادی از فرهنگ و تاریخ یک قوم است، بلکه آینه ای از زیبایی شناسی و سازگاری مردمان زاگرس با طبیعت و شیوه زندگی خود به شمار می رود. هر تار و پود آن، حکایتی از اصالت و ریشه های عمیق در این سرزمین کهن دارد.

ثبت ملی لباس های محلی لری و اهمیت پاسداری از این میراث

ثبت ملی بخش های مختلف لباس محلی لری، گامی مهم در جهت پاسداری و معرفی این میراث گرانبها به نسل های آینده و جهانیان است. گلونی، این سربند ابریشمی رنگین با نقش های سنتی که نماد قوم لر است، در سال ۱۳۹۷ خورشیدی به ثبت ملی رسید. این اتفاق، نه تنها بر قدمت و اصالت ۳۰۰۰ ساله این پوشش صحه گذاشت، بلکه روز ۲۶ اردیبهشت را نیز به عنوان «روز گلونی» در تقویم ملی ایران ثبت کرد تا اهمیت آن بیش از پیش نمایان شود. چوقا، بالاپوش راه راه مردان بختیاری که بازتابی از هنر دست زنان این ایل است، نیز به عنوان یازدهمین اثر میراث معنوی چهارمحال و بختیاری در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. این ثبت ها، ویژگی هایی چون اصالت، بومی بودن، و نقوش خاص این لباس ها را مورد تأیید قرار داد.

علاوه بر این، لباس لرهای جنوبی، از جمله پوشش سنتی مردم کهگیلویه و بویراحمد، در سال های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۷، و لباس سنتی ایل بهمئی در سال ۱۴۰۲ به ثبت ملی رسیده اند. این اقدامات، نشان دهنده اهمیت و ارزش فرهنگی بی بدیل لباس محلی لری در گستره فرهنگ و هنر ایرانی است. ثبت ملی این پوشاک، علاوه بر حفظ و معرفی آن ها در سطح ملی، زمینه را برای شناخت جهانی این میراث ارزشمند نیز فراهم می آورد. پاسداری از این بخش مهم از هویت ملی و فرهنگی ایران، وظیفه ای همگانی است تا این هنر زنده و پویا، برای همیشه در تاریخ این مرز و بوم پابرجا بماند و داستان های خود را به نسل های آینده نیز روایت کند.

مقایسه لباس لری با لباس اقوام دیگر: لباس محلی لری با وجود شباهت های کلی در برخی اجزا با پوشش اقوام همجوار مانند کردی یا قشقایی، دارای ویژگی های منحصر به فرد و اصیل خود است. تفاوت ها عمدتاً در جزئیات دوخت، نقوش، رنگ بندی، و نحوه استفاده از هر جزء نمایان می شود که بازتابی از تاریخ، اقلیم و فرهنگ متمایز هر قوم است. به عنوان مثال، در حالی که لچک و مینا در پوشش زنان بختیاری به شیوه خاص خود بسته می شوند، سربند «گلونی» در میان لرهای شمالی، با قدمت ۳۰۰۰ ساله و ثبت ملی، هویتی کاملاً مستقل و متمایز دارد. همچنین، طرح «زیگورات» در چوقای بختیاری، آن را از دیگر بالاپوش های نمدی متمایز می سازد و شلوار «دبیت» با برش و پهنای خاص خود، نمادی از پوشش مردان لر بختیاری است. این تمایزات، هر لباس محلی را به اثری هنری و هویتی خاص تبدیل می کند که باید به اصالت آن ارج نهاد.

لباس محلی لری، با تمامی تنوع و زیبایی هایش، تنها یک پوشش نیست؛ بلکه بخشی زنده و پویا از فرهنگ، تاریخ و هویت مردمان لر است. این لباس ها، نه تنها میراثی از گذشته به شمار می روند، بلکه در جشن ها، مراسم و حتی در زندگی روزمره برخی از مردم مناطق لرنشین، همچنان نقش پررنگی ایفا می کنند و جلوه ای از تمدن و هنر کهن ایرانی را به نمایش می گذارند. هر تکه از این لباس، گویی روایتگر داستانی است از زندگی، کار، شادی و غم مردمان زاگرس نشین.

این مقاله تنها پنجره ای کوچک به دنیای وسیع و پر رمز و راز لباس محلی لری بود. زیبایی، تنوع، و عمق فرهنگی نهفته در این پوشش، ما را به آشنایی بیشتر با این میراث گرانبها تشویق می کند. امید است این نوشتار توانسته باشد تصویری روشن و الهام بخش از این هنر اصیل ایرانی را در ذهن خواننده ترسیم کند و حس همراهی با داستان های رنگین و هیبت انگیز مردمان لر را به ارمغان آورده باشد.