به وقت اضافه کشیده شدن یلدای ۱۴۰۳

به گزارش دکتر نانو به نقل از ایرنا شب یلدا آخرین شب پاییز و ورود به دروازه زمستان حکایت های زیادی در فرهنگ ایرانی دارد. کلمه یلدا از زبان سریانی و به معنای زایش است و برخی معتقدند ایرانیان باستان که اتفاقا با علم نجوم نیز پیوند دیرینه داشته اند این شب را بیدار می ماندند تا در کنار یکدیگر و همراه با شعرخوانی و حکایت گویی خود را سرگرم کنند و اندوه غیبت طولانی تر خورشید و تاریکی و سردی را از یاد ببرند. اما در گنبد آسمان بالای سر ما چه رخ می دهد که طول روز کوتاه تر و سیاهی شب طولانی تر و انقلاب زمستانی آغاز می شود؟ آیا واقعا شب اول دی طولانی ترین شب سال و روز اول دی کوتاه ترین روز است؟

کاظم کوکرم در مورد شب یلدا و معنای آن در علم نجوم اظهار داشت: امسال شب یلدا قاعدتاً باید جمعه شب ۳۰ آذر برگزار شود که برای بسیاری مناطق نیمکره شمالی کره زمین طولانی ترین شب سال هم هست.

وی ادامه داد: وقتی به شب یلدا می رسیم از نظر نجومی خورشید به نقطه انقلاب زمستانی در کره آسمان می رسد؛ نقطه انقلاب زمستانی نقطه ای است که خورشید در آن بیشترین پیشروی را در نیمکره جنوبی آسمان از دید ناظر زمینی دارد؛ یعنی در زمانی که انقلاب زمستانی رخ می دهد خورشید از هر زمان دیگری به قطب جنوب آسمان نزدیک تر و از قطب شمال آسمان دورتر شده است.

به عبارت دیگر در روزی که خورشید به انقلاب زمستانی می رسد در لحظه ظهر سایه ها بیشترین کشیدگی را نسبت به ظهر دیگر روزهای سال دارند. به این شکل که اگر ما یک شاخصی (مانند یک شاقول یا میله ای که عمود به زمین نصب شده باشد) را در لحظه اذان ظهر در نظر بگیریم در تمام سال در لحظه ظهر این شاخص سایه ای دارد ولی در روز انقلاب زمستانی این سایه به بلندترین مقدار می رسد که ناشی از کمترین ارتفاع خورشید در لحظه ظهر برای ساکنان نیمکره شمالی زمین است.

شب یکم دی در تهران یک ثانیه طولانی تر از شب یلداست

این منجم آماتور توضیح داد: لحظه ای که خورشید به نقطه انقلاب زمستانی می رسد امسال در روز یکم دی ماه واقع شده است؛ یعنی حوالی ساعت ۱۲ و۵۰ دقیقه ظهر به وقت ما در ایران خورشید به نقطه انقلاب زمستانی می رسد. بعضی سال ها لحظه رسیدن خورشید به انقلاب زمستانی ۳۰ آذر و بعضی سال ها اول دی است.

وی تاکید کرد: اینکه این لحظه در اواسط روز اول دی واقع شده است باعث می شود یک اتفاق جالب رقم بخورد و نتیجه اینکه برای مثال در تهران شب یکم دی امسال تقریبا یک ثانیه بلندتر از شب یلدا می شود که ۳۰ آذر و جمعه شب است. در حالیکه تقریبا در بسیاری شهرهای ایران طول شب در سی ام آذر و یکم دی تقریبا یکسان است.

این منجم آماتور افزود: در هر یک از مناطق اشاره شده در تهران و همچنین شمالی ترین و جنوبی ترین نقاط ایران شب های ۳۰ آذر و یکم دی نسبت به شب پیش و پس از این دو شب حدود ۳ تا ۴ ثانیه بلندتر هستند. بنابراین به لحاظ تئوری می توانیم بگوییم اتفاق جالبی افتاده و اگر نتوانستید شب یلدا را سی ام آذر جشن بگیرید یکم دی هم می توانید این کار را انجام بدهید. چنانکه یکم دی با شب میلاد حضرت فاطمه زهرا (س) نیز مقارن شده و شبی که است فردایش در ایران روز مادر نامگذاری شده و باز هم فرصت خوبی است برای اینکه خانواده ها دور هم جمع شوند.

پس هم جمعه شب یعنی ۳۰ آذر و هم شنبه شب یعنی یکم دی هر دو بلندترین شب سال در طول سال ۱۴۰۳ خواهند بود بلکه برای بعضی شهرها و از جمله در تهران شنبه شب یک ثانیه حتی بلندتر هم هست. بنابراین شب ۳۰ آذر ماه یعنی شب یلدای امسال به تنهایی بلندترین شب سال نیست و ما امسال دو شب یلدا به لحاظ تئوری و محاسبات نجومی داریم.

این روزنامه نگار علم در پایان یادآور شد: از فردای یکم دی ماه یعنی از دوم دی ماه به تدریج طول روز شروع شروع به به بلند شدن می کند و طول شب کوتاه و کوتاه تر می شود و این روند تا سی و یکم خرداد و یکم تیر ماه سال آینده ادامه دارد. آن زمان ما به بلندترین روز سال و کوتاه ترین شب سال می رسیم و این چرخه در طبیعت سالیان سال وجود دارد و در تقویم هجری شمسی با نهایت دقت محاسبه می شود که این از جذابیت های تقویم و دانش نجوم است.

داستان تقویم فعلی و چرا شب اول دی طولانی ترین شب سال نیست

مدرس نجوم و تقویم نیز در مورد اینکه چرا امسال فقط شب یلدا بلندترین شب سال نیست گفت: امسال طول شب از غروب خورشید در ۳۰ آذر تا طلوع آفتاب یکم دی در تهران ۱۴ ساعت و ۱۶ دقیقه و ۲ ثانیه است در حالیکه این زمان از غروب خورشید یکم دی تا طلوع خورشدی دوم دی برابر با ۱۴ ساعت و ۱۶ دقیقه و ۳ ثانیه است. وقتی این زمان ها را برای شمالی ترین نقطه ایران یعنی روستای بورآلان در شهرستان ماکو محاسبه می کنیم می بینیم طول شب در هر دو شب ۳۰ آذر و یکم دی ۱۴ ساعت و ۳۹ دقیقه و ۲۰ ثانیه و در جنوبی ترین نقطه ایران یعنی روستای پسابندر در شهرستان دشتیاری هر دو شب ۳۰ آذر و یکم دی ۱۳ ساعت و ۲۵ دقیقه و ۳۷ ثانیه محاسبه می شود.

علی ابراهیمی سراجی افزود: طولانی ترین شب سال همواره منطبق بر ۳۰ آذر نیست. علت این رویداد در قراردادی شدن شیوه استخراج هجری شمسی به عنوان تقویم رسمی ایران از نوروز ۱۳۰۴ شمسی است.

وی توضیح داد: قانونی به نام «تبدیل بروج به ماه های فارسی» ۹۹ سال پیش در پنجمین دوره مجلس شورای ملی تصویب شد که شیرازه تقویم فعلی ما بر اساس آن است. تقویم قبلی که به تقویم هجری شمسی برجی شهرت داشت بر اساس مقدار واقعی عبور خورشید در هر برج از صورت های فلکی محاسبه می شد. بر این اساس ممکن بود ماهی در تقویم حتی ۲۹ تا ۳۲ روز شود و مانند تقویم قمری هر سال این اعداد بر حسب مقدار حرکت انتقالی زمین تغییراتی داشته باشد.

میرزا ابوالقاسم خان نجم کسی بود که با محاسبات ریاضی متوجه شد خورشید شش ماه اول سال را در هر برج به طور متوسط ۳۱ شبانه روز و در نیمه دوم سال در ۳۰ شبانه روز طی می کند. علت این اتفاق قرارگیری زمین در نیمه اول سال در موقعیت مداری دورتر از خورشید و در نیمه دوم سال در موقعیت مداری نزدیک تر به خورشید است.

وی نتیجه گیری کرد: بنابراین تقویم فعلی به صورت قراردادی تنظیم شد و شش ماه اول ۳۱ روز ۵ ماه دوم ۳۰ روز و اسفند ۲۹ روزه (سال های کبیسه ۳۰ روز) درنظر گرفته شد تا مجموع آن به ۳۶۵ شبانه روز برسد.

*بازنشر مطالب دیگر رسانه ها در دکتر نانو به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان می باشد.

پایان خبر دکتر نانو