بر فرس تند باد … ؛ برای وزیر خارجه شهید

به جهت آشنایی و دوستی بیست ساله و نیز دوره ای از همکاری مستقیم، وظیفه خود می دانم از ویژگی های شخصیتی و حرفه ای برادر عزیزم، شهید دکتر حسین امیرعبداللهیان یاد کنم. دیپلماتی که در نهاد وجودش به شهیدان، جهاد و فرهنگ مقاومت علاقه و ارادت ویژه ای داشت، و نهایتا اولین وزیر خارجه شهید در جمهوری اسلامی ایران نیز لقب گرفت.

با دکتر حسین امیر عبداللهیان هم بواسطه ارتباط رسانه ای و حضورشان در رویدادهای منطقه ای و بویژه مسیولیت در حوزه دفاع از ملت مظلوم فلسطین، و هم یک دوست مشترک که از نزدیکان ایشان بود، ارتباط داشتم. در دوران سفارت شان در بحرین (سالهای 86 تا 89) نیز دو بار برای حضور در یک کنفرانس منطقه ای و نیز رسانه ای به منامه دعوت شده بودم که از نزدیک با رفتار صمیمانه و صفا و صداقت او آشناتر شدم. از همان سفر اول، و در منزل ایشان محبت عمیقی بین ما ایجاد شد که سهم عمده استمرار آن نیز بر عهده دکتر امیر عبداللهیان بود. اگر به هر دلیلی من از تماس غافل می شدم، او بود که به بهانه ای حلقه وصل و محبت می ساخت.

به نظرم در هر مسیولیتی ویژگی های فردی و اخلاقی، همپای توانایی تخصصی و مشی مدیریتی اهمیت دارد. چون رویکردهای تخصصی، نگاه سیاسی و مشی مدیریتی به هر حال نسبی و سلیقه ای است، اما شرافت انسانی و اصول اخلاقی عناصری پایا و ارجمندتر برای قضاوت افراد است. دکتر حسین امیر عبداللهیان را طی این 20 سال، انسانی شریف و با اخلاق، متواضع و مهربان، اهلِ رفاقت و بامرام شناختم. اگر کاری برای کسی از دستش بر می آمد، بدون هر گونه نگاه به سلیقه فکری طرف مقابل، از کمک دریغ نداشت. ضمن اینکه در وظایف محوله نیز اخلاص و بی ادعایی، صداقت، تلاش مجدانه و استقامت مجاهدانه داشت.

برای عموم دیپلمات های وزارت خارجه و در دوره های مختلف، دکتر امیرعبداللهیان همکاری متواضع و قابل احترام بود. او ساختار سیاست خارجی ایران، بازیگران فعال و عوامل موثر بر آن، همچنین نقاط ضعف و قوت سازمانِ دیپلماسی کشور را خوب می شناخت؛ و در شرایطی به مقام وزارت رسید که دیپلماسی در ابعاد بین المللی، منطقه ای و حتی داخلی شرایط متفاوتی را تجربه و ایجاب می کرد. عوامل موثر و محدودکننده های مهمی نظیر تکانه های خروج ترامپ از برجام، نه بی عملی و بلکه تبعیتِ عملی اتحادیه اروپا از آن، تحولات منطقه ای، همه گیری کرونا، جنگ در اوکراین و برخی رویدادهای دیگری که بدلایل مختلف بر روابط خارجی ایران سایه انداختند.

در چنین شرایطی دکتر امیرعبداللهیان علاوه بر ادامه گفت وگوهای مستقیم و غیرمستقیم با اعضای برجام برای احیای آن، تلاش کم سابقه و نفس گیری داشت تا از طریق گسترش مناسبات با همسایگان، حضور موثرتر در ساختارهای منطقه ای و بین المللی (مثل تسریع عضویت رسمی در سازمان شانگهای، اوراسیا و گروه بریکس)، و همچنین روابط دوجانبه با طیف وسیعی از کشور ها، توازنی ایجاد کند که هم نیروی شتاب دهنده ای برای شرایط عمومی اقتصاد کشور باشد و هم عامل فشار تحریک کننده ای برای کشورهای موثر در جهت احیای توافق هسته ای.

قبل از اینکه در سال 98 برای ماموریت سفارت در کرواسی عازم این کشور بشوم، در دفتر ایشان به عنوان دستیار رییس و مدیر کل امور بین الملل مجلس برای ناهار میهمان بودم. برایم جالب بود که علاوه بر نکات ارزشمندی که از تجارب دیپلماتیک خود گفت؛ پوشه ای شامل مجموعه ای از اطلاعات مفید، و البته نامه هایی از رییس مجلس، رییس کمیسیون امنیت ملی و … به همتایان خودشان در کرواسی به مناسبت های ملی آن کشورها به من داد که کمک بسیاری برای من، و نشانه ای از تجربه و آینده نگری حرفه ای او بود.

روابط دکتر امیرعبداللهیان با همکاران وزارت خارجه هم سطح و صمیمی بود. انصافا، و چنانچه شایسته است، حرمت والایی برای وزرای قبلی و دیپلمات های پیشکسوت قایل بود و بسیار به گرد هم آوردن و شنیدن از آنان اهتمام کرد. در مورد سایر همکاران وزارت خارجه نیز همینگونه بود و برای بهبود وضعیت حرفه ای و معیشتی آنها از هیچ کاری که در توانش بود، دریغ نکرد. در شادی و غم کنار همکاران بود. اگرچه وزیر بود اما همیشه در دسترس و پاسخگو بود. با سفرای کشورمان ارتباط نزدیکی داشت و اگر به کشوری سفر می کرد، در بسیاری از موارد سفرای ما در منطقه را هم به کشور مقصد دعوت می کرد تا ضمن تجدید دیدار، درباره مسایل کلی سیاست خارجی، روابط منطقه ای و دوجانبه گفت وگو صورت گیرد. گمانم مثل پاییز 1401 که به همراه سفرای ایران در کشورهای عضو اتحادیه اروپا در شهر بلگراد نشست فوق العاده صمیمی، خاطره انگیز و طولانی با ایشان داشتیم.

من بارها برای پیگیری مسایل دوجانبه با کرواسی یا امور مرتبط با منطقه بالکان و اتحادیه اروپا با ایشان تماس داشتم. خاطرم هست شبی ساعت 11 و نیم به وقت تهران مساله مهمی پیش آمد که بخش مربوطه در وزارت خارجه آن را به روز بعد موکول کرد؛ اما به محض اینکه با ایشان تماس گرفتم، با اینکه خسته بود، با مهربانی شنید، دستورات لازم را در خصوص موضوع فوق صادر کرد، و فردای آن شب هم که در سفر خارج از کشور بود تماس گرفت و نتیجه را پیگیر شد.

در حالیکه ساختار کنسولی وزارت خارجه عموما مسیولیت رسیدگی به مسایل کنسولی یا حقوقی ایرانیان خارج از کشور را بر عهده دارد، دکتر امیر عبداللهیان اهتمام ویژه ای در این زمینه داشت. برای یکی از هموطنان شریف ما در فرودگاه تهران مشکلِ نا بجایی ایجاد شده بود که در این زمینه هم مجبور به تماس با ایشان شدم که علیرغم تراکم سنگین برنامه ها، حتی با بیرون از وزارت خارجه شخصا ارتباط گرفت و مشکل را حل کرد.

بخش مهم دیگری از نیرویِ پیش برنده ی سیاست خارجی، دیپلماسی عمومی و ارتباط با افکار عمومی دنیا برای تشریح مواضع جمهوری اسلامی است. توجه ویژه دکتر امیر عبداللهیان در تعامل با اهل رسانه در داخل کشور و نیز تعدد و تنوع گفت وگو با رسانه های موثر جهان نیز کم سابقه و نشانه دریافتِ درست ایشان از جایگاه افکار عمومی بود. در این مورد هم در تماسی خواستار مصاحبه اختصاصی ایشان با معتبرترین روزنامه منطقه بالکان و کرواسی (وچرنی لیست) شدم که بلافاصله و با بزرگواری پذیرفتند. این مصاحبه با اعزام خبرنگار به تهران انجام و هم تیتر و عکس صفحه اول روزنامه فوق شد و هم انعکاس فراوانی در رسانه های بین المللی یافت.

به عنوان یک همکار و دوست ایشان در پیشگاه مردم و حضرت باری تعالی گواهی می دهم که « اللَّهُمَّ اِنَّا لَا نَعْلَمُ مِنْهُ اِلَّا خَیْرا …» و اینکه شهید دکتر حسین امیر عبداللهیان برای ایران و مردم هر آنچه در توانش بود، انجام داد و کم نگذاشت. با حال بد زمزمه می کنم:

بر فرس تند باد هر که تو را دید گفت

برگ گل سرخ را باد کجا می برد …

* سفیر سابق ایران در کرواسی